|
Б а й т :
К орҳоро ба ва қ д боят жуст,
К ори бевақт суст бошад, суст.
(М азмуни:
И ш вақтида у н у м л и бўлур,
Бевақт и ш н и н г и ш к а л и б ўлур .)
У л а р эр таси э р т а л а б г а ч а ф у р с а т н и
ған и м ат билиб, кечаси ҳеч ерда туш м ай,
бориб А рхиён қўр ғо н и га ки р д и л а р . Эр-
таси га ғ ан и м н и н г устига юриб, уни топ-
май, сўнгича келиб, А р х иён қўрғон ини
я қ и н д а н қ а м а л қ и л и ш н и м а ъ қ у л кўр-
май, ундан бир ш ар ъ и й масофадаги Ғаз-
найи Н ам анго н га ту ш и л д и . Ў ттиз-қирқ
кун биз бу юртда эдик. Танбал Архиён
қўрғонида эди. Оз-оз к и ш и беридан бо-
риб, наридан келиб ора йўлда тўқнаш иб
www.ziyouz.com kutubxonasi
72
БОБУРНОМЛ
қай тар эди. Б ир кеча тунги босқинга кел-
дилар. Ўрданинг таш қар исид ан бир дас-
та йигитлар у қ отиб қ ай тди лар. Ўрда те-
в ар а ги н и х а н д а қ қи л и б , ш ох-ш аббалар
тутиб, эҳ тиётлар қил и н и б эди. Ҳеч иш
қ и л а олмадилар. Ушбу юртда эканимиз-
да Қанбар Али икки-уч маротаба биздан
норози бўлиб вилоятига бормоқчи бўлди.
Б ир қатла ўзича отланиб, жўнаганди, баъ-
эи б екларни юбориб, т а ш в и ш л а р билан
қ ай та р д и к .
Б у аснода Саййид Юсуф М ажам Сул-
тон Аҳмад Танбалга ки ш и юбориб, у то-
монга ўтди. А ндижоннинг тог этаклари-
ни Уйғур М аж ам дейдилар: и к к и мавзе
тог этагидир. Саййид Юсуф М аж ам улар-
нинг улуғи эди. Сўнгра даргоҳда таниқ-
ли бўлиб қолган эди. И ши улуғликдан ҳам
ўтиб эди. Гарчи уни ҳеч ким бек қилма-
са ҳам унинг б еклик дағдага ва даъвоси
бор эди. Ғоят муноф иқ ва тутуруқсиз нус-
ха эди. Мен бу навбат А ндиж онни олга-
нимдан уш бу замонгача чамаси икки-уч
марта мен томонга утиб, Танбалга ғаним
булди. Яна икки-уч марта Танбал томонга
утиб, менга ёвлашди. Охирги ганим бўлга
ни бу эди. Унинг билан бирга элу улус ва
аймоқлар анчагина эди. У Танбалга қўшил-
м аси н деб ў р т а д а н йўл с о л д и к . Орада
қўниб, П и ш хо р о н атр о ф л ар ига к ел д и к .
Пишхорон қўргонига Танбалнинг киш иси
келиб кирган экан. Бизнинг ҳужумчи қис-
мимиз беклари: Али Дарвешбек ва Қўчбек
ога-иниси билан П иш хорон дарвозасига
бориб, зўр ж ан г қилдилар. Қўчбек оға-ини-
си билан яхш и жасорат кўрсатди. Аксари
нинг қўллари ҳарб иш ига тегди.
Пишхороннинг бир ш аръий берисида
бир тепалик устига тушдик. Танбал Жа-
ҳонгирни ёнига олиб, Пишхорон қўрғони-
нинг орқа томонига тушди. Уч-тўрт кун-
дан сўнг бизнинг фикримизга мухолиф бек-
лар: Али Дўст ва Қанбар Али саллох ўз
я қи н л ар и ва қўш илганлари билан бирга
бўлганлар яраш сўзини орага сола бошла-
дилар. Менинг ўзим ва хайрихоҳ яқинла-
римнинг бу яраш дан асло хабар-пабарла-
ри йўқ эди. Бизлар бу ҳолатга асло рози-
лик бермас эдик. Бу икк и нусха и к к и улуг
бек бўлгани учун, агар буларнинг сўзига
қулоқ солмай, сулҳ бўлмаса, буларнинг
ўзга эҳтимоллари ҳам бор эди. Ноилож-
ликдан, ш у йўсинда сулҳ туздик: Х ўж анд
с у в и н и н г А х си т о м о н и д а г и в и л о я т л а р
Ж аҳ о н ги р мирзога тааллуқли бўлади, Ан-
диж он тарафдаги вилоятлар менга таал-
л у қ л и бўлади. Ўзгандни ҳам к ўчларини
чиқаргандан сўнг бизнинг маҳкамага топ
ширадилар. Вилоятлар иш лари қарор топ-
гандан сўнг мен ва Ж аҳонгир мирзо итти-
фоқ тузиб, Самарқанд устига юргаймиз.
С ам арқанд тахти муяссар бўлиб, галаба
таъминлангач, А ндиж он Ж аҳ о н ги р мир-
зога берилади. Сўз шунга қарор топди.
Ж аҳ о н гир мирзо ва Танбал эртасига
келиб, ражаб ойининг охирида менга му-
лозам ат қи л д и л ар . Ана ш ундай қ а т ъ и й
аҳд ва ш ар тларга кел и ш д и к . Ж аҳ о н ги р
м ирзога А хси сари р у х сат бериб, ўзим
А ндиж онга қайтиб кетдим.
А ндиж онга
келгач, Танбалнинг иниси Х ал ил ва унинг
билан асир тушган гуруҳни банддан озод
қилиб, сарполар кийдириб рухсат берил-
ди. Улар ҳам банддаги бизнинг бек ва ич-
киларни — Тагойи бек, Муҳаммад Дўст,
Миршоҳ қавчин, Саййидбек, Қосим Ажаб,
П ир Вайс, М ирим Девон б о ш л и қ л а р н и
банддан чиқариб юбордилар.
А ндиж онга келгандан сўнг А ли Дўст-
нинг феъл-атвори тамоман ўзгача бўлди.
Мен билан д арбадарлик ва м а ш а қ қ а т л и
ҳарбий сафарларда бирга бўлган киш и-
л ар га ёмон муносабатда бўла бош лади.
А ввал Х алиф ага „р ухсат“ берди. Ундан
сўнг И броҳим сору ва Вайс Л оғ ар и й н и
бегуноҳ ва асоссиз т у т т и р и б , т а л а т и б ,
ви лоятларид ан айириб ж ўнати б юборди.
Қ о си м б е к б и л ан к е л и ш о л м а й ю р ар д и .
Т аш қ ар и д ан қараганд а, у ш ундай ҳисоб-
л ад ик и — Х алиф а ва Иброҳим Х о ж а Қози
тараф дор л ар ид и р л ар ; мендан қасос ола-
дилар. Унинг ўғли М уҳаммад Дўст ҳам
подш оҳларга хос х атти -ҳарак атлар қ и л а
бошлади: суҳбат, ш илон — оммавий таом,
м аҳ к ам а ва б уйруқларда султонлар усу-
л и н и қ ў л л а й бош лади. Б у ота ва ўғил
Танбални орқа қили б, бундай хатти-ҳара-
к ат л а р бунёд қилд илар.
Менда ҳам у н ч ал и к ихтиёр ва иқти-
дор қ о л м а д и к и , б у л а р н и н г н о м а ъ қ у л
ҳ а р а к а т л а р и н и ман қ и л а олсам. Ч у н к и
Танбалдек душ м ан буларнинг орқаси ва
ҳим оячи сиди р. Н им ан и к ў н г и л л а р и ти-
ласа, ў ш ан и қ и л а р эд ил ар . А ж аб нозик
бир п а й т л ар эди. Ҳеч ни м а деб бўлмас-
ди. Б у ота-ўғилдан у м уддатда анча-мун-
ча х о р л и к л а р тортилди.
www.ziyouz.com kutubxonasi
БОБУРНОМА
73
Султон А ҳм ад м и р зо н инг Ойша Сул-
тонбегим номли қ и зи н и ота на ам акиси
т и р и к эк ан л и ги д а менга қ а л и н л и к қилиб
эдилар, Х ўж ан д га к елган ди, шаъбон ойи-
да олдим. Олганимда аввал меҳрим ёмон
булмаса-да, л е к и н биринчи у й л ан и ш и м
эди, ҳаб ва то р ти н ч о қл и к боис ҳар ўн, ўн
б е ш - й и г и р м а к у н д а б и р б о р а р э д и м .
С ўнгралар у меҳр ҳам қ о л м ад и , бироқ
то р тини ш ҳануз кў п р о қ бўлди: бир ойда
ва қ и р қ кунда онам хоним илтим ослар
билан зурлаб-зўрлаб т а ш в и ш л а р билан
ю борарди.
Б у фурсатларда бир ўрда бозори бош-
л и ғи н и н г ўғли бор эди — Бобурий исм ли,
оти ҳам аж а б муносиб туш и б эди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
