Халцаро бобур фонди

Соявор аз нотавони жо-бажо меўфтам,
Гар нагирам р ў и деворе зи по меўфтам.
(М азмуни:
Тутмасам дево рлар нн ҳар қадам
,
Соядек ер узра тушгум дам-бадам.)
С ам ар қанд д а Б о йсу н қу р мирзо ғазал- 
л ар и ш у н ч а л и к расм б ў л га н к и , мирзо- 
нинг ш е ъ р л а р и бўлм аган уй кам топи- 
лади.
Ж а н г л а р и . И к к и м а р т а б а саф тор- 
тиб у ру ш д и . Б ир мартаба Султон Маҳ- 
мудхон билан. Б о й су н қу р м ирзо тахтга 
янги ч и қ қ а н пайтда Султон М аҳмудхон 
Султон Ж у н а й д барлос ва б о ш қа баъзи- 
л а р н и н г и ғв о л а р и , г и ж г и ж л а ш и билан 
С ам ар қанд ни олиш ум иди да л а ш к а р тор- 
тиб О қ к ў т а л д а н ўтиб, Р аб оти Сўғд ва 
Канбой ат р о ф л ар и га к ел д и . Б о й су н қ у р
м ир зо С а м а р қ а н д д а н ч и қ и б , К ан бойда 
у р у ш и б , я х ш и е н г д и . У ч - т ў р т м и н г
м ў гу л ни нг бош ини кесди. Х онни нг ҳақи- 
қ и й я қ и н и бўлган Ҳ айдар к ў к а л д о ш ш у 
уруш да ўлди.
Я н а бир м ар т аб а Б у х о р о д а Султон 
А л и м ирзо билан уруш иб, маглуб бўлди.
В и л о я т л а р и . Отаси Султон М аҳмуд 
м ирзо Бухорони унга берган эди. Отаси- 
д ан сў н г о т а с и н и н г б е к л а р и й и ғ и л и б , 
и т т и ф о қ билан Б о й су н қ у р м ирзон и Са- 
м а р қ а н д г а п о д ш о ҳ қ и л д и л а р . Б у х о р о
ҳам ан ча в ақ т л а р га ч а унинг ҳ о к и м и я т и
остида эди. Т ар х он л ар ёв л аш ган л ар и д ан
сўнг Бухоро Б о й су н қ у р м ирзо тасарру- 
ф и д а н ч и қ д и . Мен С а м а р қ а н д н и олга- 
ним да, Б о й су н қ у р м ирзо Х и сравш оҳн и 
қ о р а т о р т и б к е т д и . Х и с р а в ш о ҳ у н г а
Ҳ исорни олиб берди.
У ндан ҳеч авлод қ о л м ад и . Хисрав- 
ш о ҳ н и н г ю ртига к ел ган д а а м а к и с и Сул- 
тон Х а л и л м ирзон инг қ и з и н и олди. Ўзга 
хотин ва чўриси йў қ эди. Б ир к и ш и н и
ўз қ ў л и д а у л ғай ти р и б м ўътаб ар бек қ и л а
о ладиган истиқболли сал тан атга эга бўл- 
мади. 
Б е к л а р и о таси нин г ва амакиси- 
н и н г б ек л ар и г и н а эдилар.
Бо й су н қу р м и р зо н и н г қ а т л и д а н сунг 
Қ ўчбекнинг отаси Султон А ҳмад қаровул, 
оға-иниси, к ў ч и ва т ег и ш л и к и ш и л а р и
билан Қоратегин ви лоятидан чиқиб, биз- 
ни деб келди. Ўш да бетоб ётган Қанбар 
А ли ҳам хастал и к дан фориғ бўлиб, у ҳам 
к е л д и . Ш у н д а й п а й т д а С ултон А ҳ м ад
қ а р о в у л н и н г ўз ж а м о а т и б ил ан к е л и б
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

70
БОБУРНОМА
қ ў ш и л и ш и н и ғайб к ў м аги ҳисоблаб, эр- 
талабоқ ғаним устига саф тортиб юрдик. 
Улар Обихонда туриш бермай, юртидан 
кўчди. Б а ъ з и чодир, гилам, сафар анжо- 
ми — кур па-тў ш ак д ек нарсалар лаш ка- 
рим из қ ў л и га тушди. Келиб унинг юрти- 
да т ў х т ад и к . Ушбу оқш ом Танбал Жа- 
ҳонгирни олиб, ўнг ёним издан айланиб 
ўтиб биз турган ж ойдан А ндиж он томон- 
да уч йи ғо ч ли к масофадаги Хўбон деган 
к ен тг а к елиб к и р д и . Эртасига биз ҳам 
л а ш к а р н и ўнг қанот, чап қанот, м арк аз 
ва ҳ у ж у м к о р қ и с м л а р г а тартиб қил и б, 
отларга ҳим оя ёп ин ч и қл ар н и ёпиб, совут- 
лар кийиб, ярогланиб, м унтазам сафла- 
ниб, бўйи баравар қ ал қ о н кўтарган пиё- 
д а л а р н и о л д и н г а солиб, ғ а н и м у с т и г а
ю рдик. Б и з н и н г ўнг қ ан о ти м и з — Али 
Дўст тағойи тобелари билан; чап қаноти- 
миз Иброҳим сору на Вайс Логарий, Сай- 
ди Қ а р о , М у ҳ а м м а д А л и М у б а ш ш и р , 
Х о ж а Калонбекнинг оғаси К ичикбек, яна 
баъзи ич к и л ар ; Султон А ҳм ад қаровул- 
ни ва Қўчбекни оға-инилари билан чап 
қанотга қў йи л ди . Қосимбек м арказда — 
менинг қош им д а эди. Ҳ у ж у м к о р қисм да 
Қанбар Али ва я н а баъзи и ч к и л ар эди.
Х ў б о н д а н уч ш а р ъ и й м а с о ф а д а г и
Х ў б о н н и н г ш а р қ и - ж а н у б и т о м о н и д а г и
Сақо номли кентга етиш иб эд ик ки , ғаним 
к и ш и л а р и Хўбон кентидан сафланиб чиқ- 
ди. Б и з ҳам илдамлаб юравердик. Ҳушё- 
р л и к ва э ҳ т и ё т и м и з н и қ и л и б , ў қ ч и л а р
ҳим ояси учун махсус й и р и к тўра-қалқон- 
ларгача тайёрланган эди, т ў қ н аш у в бўла- 
диган пайтда у л ар к е й и н р о қ қ ол и ш д и . 
Т ангрининг инояти билан уларга эҳ тиёж
бўлмади. Етган заҳоти бизнинг чап қанот- 
даги к и ш и л а р и м и з билан унинг ўнг қано- 
ти олиш иб кетди. Х ож а К алоннинг огаси 
К ич ик б ек унда я х ш и қи л и ч л аш д и . Му- 
ҳам м ад А л и М убаш ш ир ҳам К ичикбек- 
дан қол иш м ад и. Ёв шу т ў қ н аш у вга ҳам 
тоб кел ти р о л м ай , қочди. Ўнг қанот би- 
лан ҳ у ж у м к о р қисм ҳатто уруш га кириш- 
га улгурмади. Кўп йи гитларни тутиб кел- 
ти р д и л ар . У лар нин г бо ш лар ини кесиш- 
ни буюрдик. Б изни нг бекл ар им и з — Қо- 
с и м б е к на А л и Д ў с т б е к ( к ў п р о қ А л и
Дўст) ҳ у ш ё р л и к ва с а р д о р л и к к а р и о я
қ и л и б , қ у в г и н ч и л а р и м и з н и й и р о қ юбо- 
ри ш н и м аслаҳат к ў рм адилар. Бу жиҳат- 
дан ёвнинг кў п к иш иси қўлга туш м ади.
Хўбон кен ти ни нг ўзига т уш д и к. Ме- 
нинг биринчи саф тортиб ж а н г қ и л и ш и м
ш у эди. Тангри таолонинг фазл ва кара- 
ми б ил ан ғал аб а ва з а ф а р насиб этди. 
Б уни хай р ли истиқбол ниш онаси деб бил- 
дик.
Эртасига отам нинг онаси — м ени нг 
улуг онам Шоҳ Султонбегим А ндижондан 
келди. Ж аҳон гир агар қўлга тушган бўлса, 
тилаб олиш хаёли билан о ш и қ қ ан экан. 
Қ иш я қ и н л аш ган и учун дала-даштда дон- 
дун қолмаган эди; Ўзганд устига бориш- 
ни маслаҳат кўрм ай, А ндижонга қайтиб 
келинди. Б ир неча кундан сўнг кенгашиб, 
шундай қарорга кел д и к к и , бизнинг Анди- 
жонда қиш лам оғи м и здан ғаним кишиси- 
га ҳеч зарар ва халал етмас, балки улар- 
нинг ўғи рли к ва аскар йи гиш билан ку- 
чайиб олиш эҳтимоли бордир. Б ир ерда 
қ и ш л а м о қ к е р а к к и , токи л а ш к а р озиқ- 
си зли кд ан о ж и з бўлмасин ва ганим ки- 
ш исига ҳам таҳдид солиб туриш эҳтимо- 
ли 
бўлсин. Бу м а с л аҳ а т учун Р аботак 
ўрчинидаги, бу Работак тум анини И к к и
сув о р а с и ҳ а м д е й д и л а р , А р м и ё н ва 
Н ў ш о б а т р о ф л а р и д а қ и ш л а м о қ х а ё л и
билан А н д и ж о н д ан кўчиб, м а з к у р кент- 
ларга келиб қ и ш л а ш г а қ арор бердик.
Б у ж о й л а р я х ш и ов қ и л и н а д и г а н ер- 
лард ир . И лам ига дарёси н и н г я қ и н и д а г и
қ а л и н т ў қ а й л а р д а буғу, м арал ва т ў нғи з 
кўп бўлади. Паст-паст ч а н г а л л а р и д а қир- 
ғовул ва ёввойи қуён кўп бўлади. Тепа- 
л и к л ар и д а рангдор, товланиб турадиган 
чиройли т у л к и кўп бўлади. Т улкиси ўзга 
ер т у л к и л а р и г а қар аган д а ю гурук бўла- 
ди. Бу қ и ш л о қ д а э кан и м и зд а ҳар икки- 
уч к ун д а овга отл ан ар д и м . Т ў қ а й л а р г а
ўт қўйиб, буғу-марал овлардик. Пастак- 
пастак ч ан га л л ар н и ўраб олиб, қ у ш учи- 
риб қирғовул овлардик. Б у ернинг қирғо- 
вуллари беҳад семиз бўлади, у қи ш л о қ д а 
я ш а га н п ай тл ар и м и зд а қирговул эти мўл 
эди. Ушбу қ и ш л о қ д ал и г и м д а мен риоят 
қилиб бек қи л ган к и ш и м — Худойберди 
туғчи икки-уч марта Танбалнинг дайди- 
ган й и ги т л а р и н и босиб, б о ш лар и н и ке- 
сиб келтирд и. А нд иж он ва Ўш атрофла- 
рида ҳам ҳ у ж у м к о р й и ги т л ар и м и з ҳара- 
катда бўлиб, й и л қ и л а р н и ҳайдаб, ғаним 
к и ш и л а р и н и ўлдириб, уларни о ж и з қил- 
дилар. А гар қ и ш н и ш у қ и ш л о қ д а ўтка- 
зил са эди, ға н и м н и н г ёзга етм аёқ тум- 
т а р а қ а й б ў л и ш и эҳ т и м о л д ан холи эмас
www.ziyouz.com kutubxonasi

---