Халцаро бобур фонди

Ба тунди сабук даст бурдан ба тиғ,
Ба дандон газад пушти дасти дари г.
(М азм уни:
Ғ азабдан ханж арга ц ў л ч ў зга н к и ш и ,
А ф сус б а р м о ги и и т иш лаш дир и ш и .)
М енинг г а й р а т и м н и н г сабаби ш у эди- 
к и , уруш к у н и с а к к и з юлдуз о р ал и қ д а 
эди. А гар у к у н д ан ўтса, ўн уч-ўн турт 
к у н г а ч а с а к к и з ю лдуз ғ а н и м н и н г о р қа 
том онида бўларди. Бу м ул о ҳ азал ар ҳеч 
н ар са э к а н д и р . Ў р и н с и з ш о ш и л и б м и з . 
Эрталаб уруш ни яти билан совут кийиб, 
о тларга з и р ҳ л и ё п и н ч и қ л а р
солиб, ба- 
ронғор (ўнг қанот), ж авонгор (чап қанот), 
ғул ( л а ш к а р м а р к а з и д а ш о ҳ т у р а д и га н
ж ой), ировул (ҳ у ж ум ч и қисм) тузиб, саф- 
л ани б о т л а н д и к . Ўнг қан о тд а И броҳим 
с о р у , И б р о ҳ и м Ж о н и й , А б у л қ о с и м
кўҳбур ва яна баъзи беклар; чап қанотда 
М уҳам м ад М азид тархон, И броҳим тар- 
хон, я н а С ам арқанд бекларидан Султон 
Ҳусайн аргун, Қаро барлос, П ир Аҳмад, 
Х о ж а Ҳусайн; гулда Қосимбек ва я н а баъ- 
зи я қ и н и ч к и л а р турди. Ировулда Қан 
бар А ли саллох, Б анд а А ли , Х о ж а Али, 
М ирш оҳ қавч и н , Саййид Қосим эш икоға, 
Холдор, Б анда А ли ни нг иниси Кўч, Ҳай 
дар — Қосимбекнинг ўғли эдилар. Ҳозир 
б ўлган сара й и г и т л а р ва и ч к и л а р н и н г
ҳ ам м аси ировулга қ ў й и л г а н эди.
Б и з саф тортиб ч и қ қ а ч , ған и м ҳам 
р ў п а р а д а н саф л ан и б пайдо бўлди. Ў нг 
қан отд а М аҳмуд Султон, Ж о н и б ек Сул- 
тон, Темур Султон, чап қан о тд а Ҳ ам за 
Султон, М аҳдий Султон ва я н а баъзи сул- 
тонлар к е л а р эди. Сафлар я қ и н л а ш г а ч , 
ган им ни нг ўнг қ ан о ти ни нг учи бизнинг 
о р қ а м и з с а р и б у р и л д и . Мен ҳ ам о лға 
қ ар аб , у лар сари ю рдим. Б и з н и н г
иш
кўрган , қ и л и ч чопган й и ги т л ар и м и зн и н г 
ҳам м аси ировулга қ ў й и л ган эди, улар ўнг 
қ ў л сари қ о л д и . О лд и м и зд а ҳеч к и ш и
қолм ади. Ш унга қ ар ам а й , илгари келган 
к и ш и л а р и н и уриб, қай тар иб , ғулига тиқ- 
д и к . Ш у д а р а ж а г а е т д и к и , ғ а н и м н и н г
б а ъ з и қ а р и у л у ғ л а р и Ш а й б о қ х о н г а :
„Ю риш к ер ак , тўхтаб ту р м о қнин г вақти 
ў т д и “ д ейи ш ипти. Ўзи тўхтаб турип ти .
Ғ а н и м н и н г ўнг қан оти б изн инг чап 
қ а н о ти м и з н и босиб о р қ ага ай ланди. Иро- 
вул ҳам ўнг қ ў л сар и қ о л и б , о л д и м и з 
я л а н г б ў л д и . К е й и н д а н ва о л д и н д а н
ғаним к и ш и л ар и зўрлаб ўқ ёғдириш га ки- 
ришди.
Б изга к ў м а к к а келган мўғул лашка- 
рининг урушга тоқатлари йўқ эди. Ўруш- 
моқни қўйиб, ўзимизнинг элниёқ талаб, 
отдан туш ириш га кириш дилар. Бир бу гал 
эмас, ҳ ам и ш а бадбахт м ўғулни нг одати 
ана ш унақа. Босса ҳам ў л ж а олади, бос- 
тирса ҳам ўз элини талаб, ў л ж а олади.
Олдимиздагиларни 
қаттиқ бостириб 
келганда, бир неча мартаба уриб қайтар- 
дик. Илгаридан ҳам бостириб келдилар, 
кейин бизнинг ортимизга ўтиб олган қисм 
ҳам байрогимиз томонга ў қ ота бошлади. 
Илгаридан ва кейиндан бостириб келин- 
ди. Б изнинг элни саросимага солдилар.
Ў збакнинг уруш да бир улуг ҳунари 
ушбу тўлғам адир, я ъ н и ж ан гга тиним сиз 
аскар солиб туриш дир. Ҳеч уруш и тўлға- 
масиз бўлмайди. Бундан таш қ ар и , илга- 
ри ва кейин беку н а вк ар л ар мунтазам ўқ 
ёгдириб сафни сақлаб кел ад и л ар , қайт- 
ганда ҳам тартиб билан саф бўлиб қай- 
т ад и л ар .
Мен билан ўн-ўн и к к и к и ш и қолиб 
эди. К ўҳак дарёси я қ и н эди. Ўнг қанот- 
нинг учи дарёга тўқиниб эди. Дарё томон- 
га йўналдик. К ўҳак дарёсининг энг тўлиб 
оқадиган пайти эди. Дарёга етиш имиз би- 
лан зи рҳ л ан ган ҳолатим изда сувга кир- 
дик. Ярмидан кўпроғига юриб келинди. 
Ўндан сўнг сузиб ўтиш га тўғри келарди. 
Бир ўқ отими масофани отда сузиб ўтдик. 
Сувдан ўтгач, от з и р ҳ л ари н и кесиб таш- 
ладик. Сувдан ш имол сари ўтилгач, ёвдан 
а ж р а ш д и к . Л е к и н як к а-яр и м н и туширув- 
чи, яланғочловчи — ҳам м аси ш ум мўгул- 
л ар и м и з эди. Иброҳим тархонни ва я н а 
анча зўр-зўр йи гитларни м ўгуллар талаб, 
отдан туш ириб зое қилд илар. К ў ҳ ак дар- 
ёсининг ш им ол тарафи билан Қулба ат- 
рофида К ў ҳ ак дарёсини кечиб ўтдик.
И к к и намоз орасида Ш ай х зо д а дар- 
возасидан кириб а р к к а келдим. Ўлуғ-улуг 
б е к л а р , я х ш и - я х ш и й и г и т л а р ва к ў п
к и ш и бу уруш да нобуд бўлди. Иброҳим 
тархон, Иброҳим сору ва И броҳим Жо- 
ний, буни қ а р а н г к и , бир у р у ш д а уч Иб- 
роҳим исмли бек нобуд бўлди. Яна Абул- 
қ о с и м к ў ҳ б у р , Ҳ а й д а р Қ о с и м б е к н и н г