Халцаро бобур фонди

Чу бад карди, мабош эмип зи офот,
К и вожиб ш уд табиатро мукофот.
(Т ар ж и м аси :
Ёмонлик қилдингм и: сенга й ўқ нажот,
Табиатга вожиб эвяз
—
мукофот.)
Ушбу йили ш у б ҳ ал и таомдан ўзим ни 
т о р т а б о ш л а д и м . П и ч о қ , қ о ш и қ ва 
дастурхонгача эҳтиёт бўлар эдим. Тунги 
ибодатларни ҳам кам р о қ тар к этардим.
Раби ул-охир ойида Султон Маҳмуд 
мирзо бир огир к а с а л л и к к а чалиниб, олти 
кунда оламдан ўтди. Қ и р қ уч ёш да эди.
Т а в а л л у д и в а н а сл -н аса б и . С а к к и з
юз э л л и к еттин чи (1453) йили туғилган 
эди. А бусаид м и р з о н и н г у ч и н ч и ў ғл и , 
Султон А ҳм ад м ирзонинг ту ғи ш ган и эди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

44
БОБУРНОМЛ
Ш а к л ва ш а м о й и л и : п а с т б ў й л и , 
си й р ак соқолли, семиз, кам ҳ а ф с а л а р о қ
к и ш и эди.
А хлоц ва феъл-атвори я х ш и , намоз- 
ни канда қилм асди. Тартиб ва бош қариш
қобилияти ж уда я х ш и эди. Ҳисоб илм ини 
п у х т а б и л а р д и . В и л о я т л а р д а н б и р о р
танга, бирор сўм ҳам унинг рухсатисиз 
х а р ж қил и нм асд и . Н авк ар и н и н г маоши 
ҳеч қ а ч о н к а м а й т и р и л м а с д и . Б а з м ва 
ҳадяси, зиёфати ва девони(маҳкамада иш 
юритиш и) ж уда я х ш и эди. Барчаси қоида 
ва тартиб билан олиб бориларди. Ш ундай 
т а р т и б ва и н т и з о м ў р н а т г а н э д и к и ,
л а ш к а р ҳам, х ал қ ҳам уни суиистеъмол 
қила олмасди. Олдинлари қуш овига ж уда 
уч экан. Сўнгра кўпроқ ҳайвон овлайдиган 
бўлди.
Зулм ва бузуқлик билан кўп маш ғул 
бўлар, муттасил май ичарди. Кўп бачча 
сақл ар , ўзига қ а р а ш л и ж о й л а р н и н г қа- 
ерида ч и р о й л и ўсм ирлар бўлса, уларни 
т у р л и й ў л л а р б и л а н к е л т и р и б , б ач ч а 
қиларди . Б екл ар н и н г ўғи ллари ни, кўкал- 
дош ларини бачча қ и л ар , ҳатто ўзин инг 
к ў к а л д о ш и д а н т у ғ и л г а н г а ҳам бу хиз- 
матни буюрганди. Бу шум одат ш ун ч ал и к 
расм бўлган эдики, баччасиз к и ш и йўқ 
эди. Б е с о қ о л б о з л и к н и ҳ у н а р деб били- 
ш ар д и. Б ач ч а с а қ л а м а с л и к н и айб сана- 
ш ар д и . З у л м ва б у з у қ ч и л и к н и н г касо- 
ф а т и д а н б а р ч а ў ғ л о н л а р и ж у в о н м а р г
бўлдилар.
Ш е ъ р г а и ш т и ё қ и бор э д и . Д е в о н
тартиб берган, бироқ ш еъри ж у д а бўш ва 
бемаза эди. Ундай ш еъ р ёзгандан кўра, 
ёзмаган я х ш и р о қ .
Ёмон эътиқодли к и ш и эди. Ҳ азрати 
Х ожа Убайдуллоҳни қадрламасди. Юрак- 
сиз, ҳаёси камроқ к и ш и эди. Атрофида бир 
н еча м а й н а в о з ва б еб о к л а р й и ғ и л г а н , 
девон ва халойиқ қош ида ёмон ва хунук 
ҳ а р а к а т л а р қ и л а р д и . Б а д к а л о м э д и . 
Сўзини дарҳол англаб бўлмасди.
У р у ш л ар и . И к к и м ар т а саф тортиб 
ж а н г қилди. Ҳ ар ик ка ла си д а ҳам Султон 
Ҳусайн Б ойқаро мирзо билан тўқнаш ди: 
бир маротаба Астрободда маглуб бўлди. 
Яна бир марта Андхуд тупроғида, Чаман 
деган ерда ҳам мағлуб бўлди. И к к и марта 
Б ад ахш онни нг жануб томонидаги Кофи- 
ристонга бориб ғазот қилди. Ш у сабабли 
ф а р м о н и н и н г с а р л а в ҳ а с и д а С у л т о н
Маҳмуд ғозий деб ёзардилар.
В и л о я тлар и : Султон А бусаид м ирзо 
у н г а А с т р о б о д н и б е р г а н э д и . И р о қ
в о қ е а с и д а н к е й и н (у ш а ер д а А б у с а и д
мирзо ж ан гд а ҳ ал о к бўлган) Х уросонга 
келди. Бу пайтда Ҳисор ҳоким и Қанбар 
А л и б е к С у л т о н А б у с а и д м и р з о н и н г
б у й р у ги б и л ан Ҳ и н д и с т о н л а ш к а р и н и
й и ғи б
И р о қ қ а , м и р з о н и н г о р қ а с и д а н
бораётганда Хуросонда Султон М аҳм уд 
м ирзога қ ў ш и л д и . Султон Ҳ усайн Бой- 
қ а р о м и р з о н и н г о в о з а с и н и э ш и т г а ч ,
Х у ро со н х а л қ и ҳ у ж у м қ и л и б , С ултон 
Маҳмуд мирзони Хуросондан ҳайдадилар. 
С у л т о н М а ҳ м у д м и р з о С а м а р қ а н д г а
Султон Аҳмад мирэо қо ш и га келди. Б ир 
неча ойдан сўнг А ҳм ад М уштоқ бош лиқ 
С ай и д Б а д р ва Х и с р а в ш о ҳ ҳ а м д а я н а
баъзи йигитлар Султон М аҳмуд мирзони 
о л и б қ о ч и б , Ҳ и с о р г а Қ а н б а р А л и б е к
қо ш и га бордилар. Ў ш андан бери Қ а ҳ қ а
б и л а н
К ў ҳ т а н
т о ғ и н и н г
ж а н у б
тарафидаги ви лоятлар, чунончи, Термиз 
ва Ч агониён, Ҳисор ва Х атлон, Қундуз 
ва Б ад ах ш он Ҳ инд укуш тоғигача Султон 
Маҳмуд мирзонинг ихтиёрига ўтди. А каси 
Султон А ҳмад мирзо ўлгандан сўнг унинг 
вилояти ҳам бунинг тасарруфида бўлди.
Авлоди: беш ўғил, ўн бир қиз кўрди. 
Б а р ч а ў ғ и л л а р и д а н к а т т а с и С у л т о н
М асъуд м и р зо эди. О наси М ир Б у зу р г 
Т ерм изийнинг қи зи эди.
Яна бир ўғли Бойсунқур мирзо эди. 
Онаси Пошобегим эди.
Я на бир ўғли Султон А ли мирзо эди. 
Онаси Зуҳрабегим оға ўзбак чури эди.
Я на бир ўғли Султон Ҳ усайн мирзо 
эди. Онаси Хонзодабегим Мир Бузургнинг 
набираси эди. У мирзо т и р и к л и г и д а ўн 
уч ёш ида Тангри раҳ м атига борди.
Яна бир ўғли Султон Вайс мирзо эди. 
Онаси Ю нусхоннинг қ изи , менинг онам- 
нинг синглиси Султон Н игорхоним эди. 
Б у тў р т м и р з о н и н г ҳ о л а т л а р и м а з к у р
а с а р н и н г т е г и ш л и в о қ е а л а р и д а з и к р
этилади.
Уч қ и зи Бойсунқур мирзо билан бир 
тугиш ган эди. К аттасини Султон Маҳмуд 
мирзо ам аки си Минучеҳр м ирзон инг ўғли 
М алик М уҳаммад мирзога ч и қ ар га н эди.
Я н а беш қ и з и Мир Б у з у р ғ н и н г не- 
вараси Хонзодабегимдан эди. Каттасини 
Султон М аҳмуд мирзо вафотидан кейин 
Абобакр К ош гарийга бердилар. И к к и н ч и
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМА
45
қ и зи Б икабеги м эди, Султон Ҳ усайн Бой- 
қ а р о м и р э о Ҳ и с о р н и қ а м а л қ и л г а н д а
Султон Абусаид м ирзонинг қи зи П оянда 
Султонбегимдан туғилган Ҳ айдар мирзо 
исмли у гл ига олиб, я р аш и б , Ҳисорнинг 
у с т и д а н қ а й т и б к е т д и . У ч и н ч и қ и з и
Оқбегим эди. Тўртинчи қ изи Ойбегим эди. 
С у л т о н Ҳ у с а й н м и р з о Қ у н д у з у с т и г а
келганда, У м арш айх мирзо ўгли Жаҳон- 
гир м и р зо н и А н д и ж о н л а ш к а р и билан 
к ў м а к к а ю борганда Ж а ҳ о н г и р м ирзога 
номзод бўлган эди. Т ў қ қ и з юзу ўнинчи 
йили (1504) Амударё бўйида Б о қ и Чаго- 
ниёний менга келиб мулозамат қилди. Бу 
бегимлар оналари билан Тирмизда эдилар. 
Б у л а р ҳ ам Б о қ и Ч а г о н и ё н и й н и н г кўч- 
кўрони билан келиб қўш илдилар. Коҳмар- 
дга келганда Ойбегимни Ж аҳон гир мирзо 
олди. Биргина қ и з кўрди. Мазкур йилда у 
катта онаси Хонзодабегим билан Бадах- 
шон вилоятидадир. Б еш инчи қ и зи Зайнаб 
Султонбегим эди. Кобулни эгаллаганимда 
онам Қ у тл у г Н и го р х о н и м н и н г т а к л и ф и
билан уни о л д и м , х и й л а ҳ а м ж и ҳ а т л и к
б ў л м а д и . И к к и - у ч й и л д а н сў н г ч е ч а к
хасталиги билан оламдан ўтди. Яна бир 
қ и зи Махдума Султонбегим эди. Султон 
А л и м и р з о н и н г т у г и ш г а н э г а ч и с и д и р . 
Ҳ о зи р Б а д а х ш о н ви л о я т и д а . Я на и к к и
қ и зи и к к и канизакдан туғилган: бирининг 
оти Р а ж а б Султон, яна б и р и нин г исми 
Муҳиб Султондир.
Х о т и н л а р и в а к а н и з а к л а р и . К а т т а
хотини Мир Бузург Терм изийнинг қи зи
Хонзодабегим эди. Мирзо уни жуда севар- 
ди. У Султон Масъуд мирзонинг онаси 
эди. Хонзодабегим ўлганда м ирзо ж у д а 
қ атти қ т аъ зия тутганди. Ундан сўнг Мир 
Бузургнинг набираси — Хонзодабегимнинг 
б и р о д а р з о д а с и н и о л д и . У н и ҳ ам Хон- 
зодабегим дер эд ил ар . Б еш қ и з ва бир 
ўгилнинг онаси эди.
Яна бири — Пошобегим. Қ орақўйлуқ 
Б аҳорлу аймоги туркман бекларидан Али 
Ш укурбекнинг қизи эди. Уни аввал Жа- 
ҳонш оҳ мирзо Бороний Қ орақўйлуқнинг 
ўғли М уҳаммадий мирзо олган эди. Озар- 
бойжон ва И роқни Ж аҳо н ш оҳ авлодидан 
о ққ ў й л у қ Узун Ҳасан олгач, Али Шукур- 
б е к н и н г ў г и л л а р и тўрт-беш м и н г у й л и
қ орақўйлуқ туркманлар билан Султон Абу- 
саид мирзо хизматига кирдилар. Султон 
Абусаид мирзо енгилганда бу вилоятларга
тушдилар. Султон Маҳмуд мирзо Самар- 
қ а н д д а н Ҳ и с о р г а к е л г а н д а э са , у л а р
Султон М аҳ м уд м и р зо х и з м а т и г а кир- 
дилар. Пошобегимни Султон Маҳмуд мирзо 
ў ш а пайтда олган эди. Пошобегим бир 
ўгил, уч қизнинг онаси эди.
Я на бири Султон Н и го р х о н и м эди. 
Насаби хонлар воқеаларида шарҳлаб ёзил- 
ганди.
Ч ўри ва к ан и з а к л а р и ҳам анча эди. 
М ў ътаб ар ч ў р и си З у ҳ р а б е г и м ога эди. 
У з б а к д а н . С ултон А б у саид м и р з о н и н г
т и р и к л и ги д а, ёш л иги да олганди. У бир 
ўғил, бир қ изн ин г онаси эди.
К а н и з л а р и ҳ ам ан ча эди. У ларнин г 
иккитасидан и к к и қиз бўлган эдики, юқо- 
рида зикр қилинди.
А мирлари: Хисравшоҳ туркистонлик 
қипчоқлардан. Кичиклигида тархон бек- 
ларининг хизматида эди. Б ал к и шахсий 
соқчи эди. Ундан сўнг Мазидбек аргунга 
навкар бўлди. У Хисравшоҳни ҳар томон- 
лама қадрлаган эди. Ироқ маглубиятида 
Султон Маҳмуд мирзога қўш илиб йўлда 
келаётганида арзирли хизматлар қилгани 
учун С ултон М аҳ м у д м и р з о н и н г эъти- 
борини қозонди. Кейинчалик жуда куча- 
йиб к ет д и . Султон М аҳм у д м и р зо н и н г 
замонидаёқ Хисравшоҳ навкари беш-олти 
м ингга етганди. Амударёдан Ҳ индукуш
т о ғ и г а ч а Б а д а х ш о н д а н б о ш қ а ви ло я т- 
ларнинг ҳаммаси унга тааллуқли эди. Бир 
бутун мустаҳкам беклик тузди. Зиёфати 
ва саховати я х ш и эди. Соддалигига қара- 
май, ж уда топармон^гутармон эди. Қанча 
кўп топса, шунча я х ш и х арж ҳам қиларди.
Султон Маҳмуд мирзодан сўнг ўғлон- 
л а р и н и н г зам о н и д а ҳам ж у д а к у ч ай и б
к ет д и . Н а в к а р и й и г и р м а м и н гг а яқин- 
л а ш г а н эди. Гарчи намоз ўқиб, таомда 
парҳез қилса ҳам, аммо бетамиз, бузуқи, 
идроксиз, бефаҳм, бевафо ва оқибатсиз 
к и ш и эди. Беш ку нл и к утар дунё учун бир 
ўзи ўстирган вал и н еъ м атзо д а си Султон 
Маҳмуд мирзо ўғлининг кўзини кўр қилди. 
Б о ш қ а бирини ўлдирди. Тангри қош ида 
осий ва х а л қ олдида ём онотлиқ бўлди. 
Қ и ё м а т т о н г и г а ч а л а ъ н а т ва н а ф р а т г а
сазовор бўлди. Бу ўтар дунё учун шундай 
ёмон и ш л а р қ и л д и . Б у н д а й ж у д а обод 
вилоят ва бунчалик кўп яр о ғл ик навкарга 
эга бўла туриб, бир м ак и ён б илан ҳам 
у р уш м ади. Ҳ али бу воқеалар зи к р и ке- 
л ади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

46
БОБУ РНОМ Л
Я н а бири П и р м у ҳ ам м ад элчи Б уга, 
қ авч и н эди. Б ал х дарвозасида ҳазоралар 
б и л а н у р у ш д а С у л то н А б у саи д м и р зо
олдида баҳс бойл аш иб м у ш т 
ж а н г и г а
к и р г а н д и . М ардона к и ш и эди. Султон 
Маҳмуд мирзога доим мулозамат қилар- 
д и . М и р з о н и н г и х т и ё р и г а қ а р а б и ш
тутарди. Султон Ҳусайн Б ойқаро мирзо 
Қундузни қам ал қилганда, Х исравшоҳга 
қ ар ш и оз к и ш и билан зир ҳл и кий им си з 
ўйламай-нетмай тунги босқинга отланди. 
У ш ундай кў п навкарга қ ар ш и нима ҳам 
қ и л а оларди! М уҳаммад элчи Бўға орқа- 
сидан қ у в гу н ч и борди: у ў зи н и дарёга 
таш лаб, ғарқ бўлди.
Яна бири Айюб эди. Султон Абусаид 
мирзо қош ида Хуросон т ан қ ў р и қ ч и л ар и
қ и с м и д а х и з м а т қ и л а р д и . Б у м ар д о н а 
к и ш и Бойсунқур мирзонинг бекотаси эди. 
Е м а к ва к и й м а г и м е ъ ё р и б и л а н эд и. 
Ҳ ази л к аш ва сўзамол бўлгани учун Сул- 
тон Маҳмуд мирзо унга ,.беҳаё“ деб хитоб 
қи л ар экан.
Я н а б и р и В а л и Х и с р а в ш о ҳ н и н г
ту ги ш ган ин иси эди. Н а в к а р и н и я х ш и
с а қ л а р д и . С у л т о н М а с ъ у д м и р з о н и н г
к ўзи га мил тортилмоғига ва Б ойсунқур 
м ирзонинг ўлдирилм оғига сабабчи у эди. 
Ж а м и элнинг ғийбатини қиларди . Тили 
заҳар ва ф аҳ ш сўзлар айтгучи, қ ай сар ва 
б е м а з а э р к а к э д и . Ў з и д а н б о ш қ а ҳеч 
к иш ин и бирор-бир ишда писанд қилмасди. 
Мен Қ у н д у з в и л о я т и д а н келиб Д у ш и й
а т р о ф и д а Х и с р а в ш о ҳ н и н а в к а р -с а в д а - 
р и д ан а й и р и б ж ў н а ш г а р у х с а т берган 
п а й т и м д а, у ҳ ам ў з б а к л а р қ ў р қ у в и д а н
Андароб ва Серобга к ел ган д и. У мавзе- 
лардаги а й м о қ л а р н и босиб-талаб, бизни 
деб К о б у л г а к е л д и . В а л и М у ҳ а м м а д
Ш айбонийхон қ ош ига борди. Самарқанд 
ш аҳрида боши қи р қ и л ди .
Яна бири Ш айх Абдулло барлос эди. 
Ш о ҳ С ултон М у ҳ а м м а д н и н г бир қ и з и
унда эди. Б у аёл Абобакр мирзо билан 
Султон М аҳм уд хонни нг холаси бўлади. 
Ш айх Абдулло барлос тўнни таранг ва тор 
к и я р эди. Одми ва асил к и ш и эди.
Яна бири Маҳмуд барлос эди. Наван- 
д о к л и к б ар л о сл ар д ан . С ултон А бусаид 
мирзо қош ида ҳам бек эди. Султон Абу- 
саид мирзо Ироқ вилоятини эгаллаганда 
Кирмон ш аҳрини Маҳмуд барлосга берган 
эди. Абобакр мирзога Мазидбек арғун ва
қ о р а қ ў й л у қ тур к м ан беклари қ ў ш и л и б , 
Султон Маҳмуд мирзонинг устига Ҳисорга 
ю р ган д а , С ултон М аҳ м у д м и р з о огаси 
ё н и г а — С а м а р қ а н д г а к е т д и . М а ҳ м у д
б арлос Ҳ и с о р н и б е р м а й , я х ш и ҳ и м о я
қ илди. Девон тузган ш оир эди.
Султон Маҳмуд мирзонинг вафотидан 
сўнг Хисравшоҳ бу воқеани элдан яшириб, 
хазинага қўл чўза бошлади. Бундай хабар 
қ ан дай я ш и р и н қоларди? Дарҳол бутун 
ш а ҳ а р х а л қ и г а ё й и л д и . Ў ш а к у н и
Самарқанд х ал қин ин г катта ҳайити эди. 
Л а ш к а р ва фуқаро Хисраншоҳнинг устига 
ҳ уж у м қ и л и ш пайида бўлдилар. А ҳмад 
Ҳожибек ва тархон беклари гавғони босиб, 
Хисравшоҳни чиқариб Ҳисорга узатдилар. 
Султон М аҳмуд мирзо ҳаётлигида катта 
ўғли Султон М асъуд м ирзога Ҳ исорн и, 
Бойсунқур мирзога Бухорони берган эди. 
Бу воқеа, яъ н и Султон Маҳмуд мирзонинг 
вафоти пайтида ҳеч қайси ўғли ҳозир эмас 
эди. Х и с р а в ш о ҳ н и ҳ а й д а ш г а н д а н сў н г 
Самарқанд ва Ҳисор беклари ўзаро кели- 
шиб Бухорога — Бойсунқур мирзога к и ш и
юбордилар ва келтириб, Самарқанд тах- 
т и г а ў т и р ғ и з д и л а р . Б о й с у н қ у р м и р з о
подшоҳ бўлганда ўн сакк и з я ш а р эди.
У ша фурсатда Тош кан д ҳоким и Сул- 
тон М аҳм удхон Султон Ж у н а й д барлос 
ва С ам ар қ ан д н и н г баъзи у л у ғл ар и сўзи 
б и л а н С а м а р қ а н д н и э г а л л а ш у м и д и д а
л а ш к а р тортиб, Канбой мавзесига келди. 
С а м а р қ а н д д а н Б о й с у н қ у р м и р з о
ҳ ам
катта, я х ш и қуролланган л а ш к а р билан 
ч и қ и б , К а н б о й м а в з е с и д а саф т о р т и б
урушдилар. Ҳайдар кўкалдош мўғул лаш- 
к а р и н и н г у л у г т а я н ч и , ҳ у ж у м ч и л и к
қисмининг бошлиғи эди; ҳам м алари отдан 
тушиб, ж ан гга кирдилар. Самарқанд ва 
Ҳ исорнинг ҳ ам и я т л и й и ги т л ар и от сол- 
дилар. Ҳайдарбек бош лиқ отдан тушган- 
лар бутунлай отлар оёғи остида қолдилар. 
Ҳайдарбек қўлга олингач, мўғуллар уру- 
ш а о л м ад и л ар , ен г и л д и л а р . Кўп мўғул 
к и ш и с и қ и р и л д и . Б о й с у н қ у р м ир зо ўз 
олдида ҳам кўп киш ининг бошини олдирди.
Ш у н ч а л и к к а б о р и л д и к и , ў л и к н и н г
к ў п л и г и д а н ш оҳ чо ди р и н и уч ерга кў- 
ч ирд илар.
Бу фурсатда м инглик элидан бўлган, 
отамнинг олдида к и ч и к л и г и д а н хизмат- 
л а р қ и л и б б е к л и к м а р т а б а с и г а е т га н , 
б и р о қ с ў н г р а б и р г у н о ҳ и т у ф а й л и
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
47
мартабаси пасайтирилган Иброҳим сору 
И сф ар а қ ў р ғо н и н и эгал л аб , Б о й су н қ у р
м и р з о о т и г а х у т б а ў қ и т д и , м у х о л и ф
томонида бўлди.
Ш а ъ б о н о й и д а И б р о ҳ и м сору фит- 
насини даф этиш учун л аш к ар отланди. 
Ушбу о йнинг охирида И сф арани қ ам ал
қ и л д и к . Ў ш а к у н и й и г и т л а р ш ў х л и к
қилиб, етиб келганданоқ қўрғоннинг таш- 
қарисидаги янги солинган қўргонни олди- 
л а р . С а й и д Қ о с и м э ш и к о ғ а ш у к у н и
ҳам м адан я х ш и р о қ ҳаракат қилиб, ўзиб 
қ и л и ч урди. Султон А ҳм ад Танбал ҳам 
қили чи нин г кучини кўрсатди. Муҳаммад 
Дўст т а г о й и ҳ ам қ и л и ч б о з л и к додини 
берди. Б и р о қ б аҳод ирлик у л у ш и соври- 
н и н и С ай ид Қ о си м ол д и . Б а ҳ о д и р л и к
улуши мўғулларда қадим ий расмдир. Ҳар 
у р у ш ва ҳарб м а ъ р а к а с и д а ҳ а р к и м к и
элдан ўзиб қилич урган бўлса, улушни ўша 
о л а д и . Ш о ҳ р у х и я г а б о р г а н д а , т о ғ а м
Султон М аҳм удхонни нг нам ун али баҳо- 
д и р л и к у л у ш и н и С а й и д Қ о си м ол д и . 
А в в а л г и к у н г и у р у ш д а Х удойбердибек 
отамга тахш (кичик ўқ отиш қуроли) ўқи 
тегиб, ўлд и. З и р ҳ л и к и й и м с и з у р у ш га 
кирилгани учун баъзи йигит-яланг нобуд 
бўлиб, анча одам ярадор бўлди. Иброҳим 
сорунинг қош ида бир тахш отари бор эди, 
жуда я х ш и отарди. Унингдек тахш отарни 
к ў р м а г а н э д и к . А к с а р э л н и у я р а д о р
қ и л д и . Қ ў р ғ о н о л и н г а н д а н сў н г , ў ш а
тахш отар доим менинг қо ш им д а бўлди. 
Қ а м а л у з о қ қ а ч ў з и л д и . И к к и - у ч ерда 
саркўблар* ясаб, ерости йўлларини қази ш
буюрилди. Қ ал ъ а олиш ҳ ар акати га жид- 
дий к и р и ш и ш тайи нлан ди . Қам ал қ и р қ
кунга чўзилди.
О х и р и И б р о ҳ и м сору о ж и з қ о л и б , 
Х ож а Мавлонойи Қозининг воситачилиги 
билан қ у л л и қ н и бўйн ига олиб, ш аввол 
о й и д а қ и л и ч , с а д о ғ и н и б ў й н и г а осиб 
келиб, м улозам ат қ и л и б , қўрғонни топ- 
ш ирди.
Х ў ж а н д ҳам узоқ м у д д атлардан бе- 
ри У м ар ш а й х м ирзо д ав л ати га тааллуқ- 
л и эди. Б и р о қ бу тўс-тўполонларда ҳо- 
к и м и д а н п у т у р к е т г а н и у ч у н С у л т о н
А ҳ м ад м ирзога қ а р а р эди. Ш у муносабат 
билан ун и н г устига ю р иш қ и л и б борил- 
д и . Х ў ж а н д д а М и р М ў ғ у л н и н г о т аси
А б д у в а ҳ ҳ о б ш и ғ о в у л э д и . М ен е т г а н
заҳ о т и м о қ қў рғо н н и талаш иб-тортиш иб 
ўтир м ай топш ирди.
Б у ф у р с а т д а С у л т о н М а ҳ м у д х о н
Ш о ҳ р у х и я д а э д и . Б у н д а н б у р у н р о қ
Султон А ҳм ад мирзо А ндиж он тупроғига 
келган д а хон ҳам келиб, А хсини қ ам ал
қ и л га н д и . З и к р этил ган ид ек , хотирим га 
к е л д и к и , хон о н а м н и н г а к а с и д и р , ора 
б у н ч ал и к я қ и н бўлгани боис бориб бош 
эгсам , ўтган ги на-ку д у р атл ар бартараф
бўлса, я қ и н - й и р о қ д а э ш и т га н -к ў р га н г а
я х ш и бўлади, деб келиб, Ш оҳ р у х ияд ан 
т а ш қ а р и д а г и Ҳ а й д а р б е к со л га н боғда 
хонга м у л о зам ат қ и л д и м . Хон боғнинг 
ўртасидаги улуг чордара (тўрт эш и к л и ) 
уйда ўт и р ган эд ил ар. У йга к и р г а ч , уч 
м арта т а ъ з и м қи л д и м . Хон ҳам таъ зим
қ ил и б ў р и н л ар и д ан турдилар. К ўриш и б, 
қайтиб т аъ зи м қ и л га н д ан сўнг, ён ларига 
олиб, кўп ш а ф қ а т ва м еҳ р и б о н чи л и к л ар 
к ў р с а т д и л а р .
Б и р - и к к и к у н д а н с ў н г К а н д и р л и к
довони билан Ахси ва А ндижон сари йул- 
га тушдим. Ахсига етиб отамнинг мозо- 
рини тавоф қилдим. Ахсидан ж ум а намози 
вақти чиқиб, Банди Солор йўли орқали 
шом билан хуфтон намози орасида Анди- 
ж о н г а к е л д и м . Б у Б а н д и Солор й ўли 
т ў қ қ и з йиғоч йўлдир. А ндижон вилояти- 
н и н г д аш т д а я ш о в ч и аҳ о л и с и д ан бири 
одами кўп Ч а к р а к элидир. Беш-олти минг 
у й л и к эл. У лар Ф арғона билан Кош ғар 
орасидаги тоғларда истиқомат қиладилар. 
О тлари к ў п ва қ ў й л а р и беҳисобдир. У 
тоғларда қорам ол ўрнига қўтос сақлай- 
дилар. Қўтослари ҳам кўп бўлади. Тоғла- 
ри берк ва ч егарада бў л гани учун мол 
бериш га ўрганмаганлар. Ч ак р ак д ан мол 
олиб, л а ш к а р г а бўлиб бериш учун лаш- 
к ар н и Қ осим бекка бошлатиб, Ч а к р а к к а
ю б о р и л д и . Қ о с и м б е к б о р и б , й и г и р м а
мингга я қ и н қўй ва минг-минг беш юз от 
олиб, л аш к ар г а улашди.
Л а ш к а р Ч а к р ак д ан қ ай тган д ан сўнг 
Ў р атепан ин г устига о тлани лди . Ўратепа 
узоқ м уддатлар У м ар ш ай х мирзо тасар- 
р уф ида эди. Мирзо ўлган йи л и қўлд ан 
ч иқиб кетганди. Б у фурсатда Б ойсунқур 
м ирзон инг иниси Султон А ли м ирзо бу
* С аркўблар — тош, тупроц ва ёгочдан қ у р и лга н баланд истеҳком.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

48