Халцаро бобур фонди

БОБУРНОМЛ
а р а в а л а р га т а ш л а н и ш и б ил ан о қ ш у н ч а 
к а т т а л а ш к а р у р у ш -т а л о ш с и з бир-бир- 
л арига қ ар ам а й , бузилиб тарқалиб кетди. 
Л а ш к а р н и н г ку п и Ч и р ч и қ сувига гарқ 
бўлди. Я на бир маротаба Ҳ айд ар кўкал- 
дош билан Ё р я й л о қ ат р о ф л ари д а ж а н г
қ и л и б ,е н г д и .
В и л о я т л а р и С а м а р қ а н д ва Б у х о р о
э д и к и , у л а р н и отаси б е р г а н д и . Ш а й х
Ж а м о л н и А б д у л қ у д д у с ў л д и р г а н и д а н
сўнг Султон А ҳ м ад м ирзо Т о ш к а н д н и , 
Ш о ҳ р у х и я ва С ай р ам н и олган эди, бу 
ж о й л а р бир қ а н ч а в ақт уни нг қ ў л остида 
бўлди. Сўнгра Тош кан д билан С айрам ни 
у каси У м ар ш а й х м ирзога берди. Х ў ж ан д
ва У ратепа ҳам анча вақт Султон А ҳмад 
м ирзо тасарруф ида эди.
А влоди. И к к и ўғли бор эди, кичик- 
лигида нобуд бўлдилар. Беш қ и зи бор эди, 
тўрттаси Қ утуқбегим дан эди.
Ҳ ам м аси д ан к ат т аси Р обиа Султон- 
бегим эди, уни Қоракўзбегим дейиш арди. 
Уни ўзи ҳаётлиги да Султон М аҳмудхонга 
чи қар ган эди. Хондан Бобохон исмли бир 
ўғил тугил ган эди, х и й л а м ақб ул гин а ўг- 
лон эди. У збаклар(ш айб они йлар) хонни 
Х ў ж а н д д а ш а ҳ и д эт га н д а , ун и ва я н а
у ни нгдек бир неча норасидани ҳам нобуд 
қ и л д и л а р . С ултон М а ҳ м у д х о н ф о ж и а- 
сидан сўнг Робиа Султонбегимни Жони- 
бек Султон олди.
И к к и н ч и қ и з и Солиҳа Султонбегим 
эди, у ни О қбегим дер э д и л а р . Султон 
А ҳ м ад м ирзо ваф оти дан к е й и н Султон 
М аҳмуд мирзо тўйлар қил и б, к ат т а ўғли 
С у л т о н М а с ъ у д м и р з о г а о л и б б е р д и . 
Сўнгра у Ш оҳбегим, Меҳр Н игорхон им
билан К о ш гар га туш ди.
У ч и н ч и қ и з и О й и ш а С у л т о н б е г и м
эди. Б еш ёш им д а С ам ар қанд га келган д а 
менга б еш и к к ер т и қ и л и ш г а н эди. Сўнгра 
с а р г а р д о н л и к п а й т л а р и м д а Х ў ж а н д г а
к елди, ўш анда уйлан дим . С ам арқандни 
и к к и н ч и м арта олган им д а биргина қи зи
бўлган эди, бир неча к у нд ан сўнг Тангри 
р аҳ м ат и га борди. Т о ш к ан дн и ш айбоний- 
л а р н и н г босиб о л и ш л а р и д а н б у р у н р о қ
э г а ч и с и н и н г х у с у м а т и б и л а н м е н д а н
ч иқд и.
Т ўртин чи қ и з и Султонбегим эди, уни 
Султон А ли мирзо олганди; ундан сўнг 
Темур Султон, ундан сўнгра эса М аҳдий 
Султон олди.
Ҳ а м м а с и д а н к и ч и к қ и з и М а ъ с у м а
С у л т о н б еги м эд и. О наси а р г у н л а р д а н , 
С ултон а р ғ у н н и н г ж и я н и Ҳ абиба Сул- 
тонбегим эди. Мен Хуросонга борганда 
к ўриб , хуш лаб , сўраб, Кобулга кел тир и б
олдим. Б ир қи зл и бўлди. Уша фурсатдаёқ 
„ з о ч а “ х а с т а л и г и б и л а н в а ф о т э т д и . 
Қ и зи га о н асин инг исми қў й и л д и .
Х о т и н ва к а н и э а к л а р и . А в в а л г и с и
Султон Абусаид мирзо олиб берган Меҳр 
Н и г о р х о н и м эд и. Ю н у с х о н н и н г к а т т а
қ и з и , менинг онамнинг туғиш гян эгачиси 
эди. Я н а бири т а р х о н л а р д а н эди, у ни 
Т архонбегим дер эдилар. Я на бири Қу- 
т у қ б е г и м , ў ш а Т а р х о н б е г и м н и н г кў- 
к а л д о ш и эди. Султон А ҳ м ад м ирзо ош и қ
бўлиб олган, ж у д а сую кли ва хўп эрка- 
т а н т и қ эди. Май ичарди. У нин г тирик- 
лигида Султон Аҳмад мирзо бош қа аёл- 
л а р и г а бормас эди. О хири ў л д и р д и ва 
бадномлигидан халос бўлди. Я на бири — 
Х о н зо д аб еги м Т и р м и з х о н з о д а л а р и д а н
эди. Мен Самарқандга беш ёшимда Султон 
А ҳм ад мирзо қош ига келган пайтда олган 
эди. Ҳануз юз ёпуғи бор эди. Туркона расм 
б и л а н м е н г а б у ю р д и л а р , м ен ю з и н и
очдим.
Яна бири Аҳмад Ҳ о ж иб екн инг Латиф- 
бегим исмли қ и з набираси эди, мирзодан 
к е й и н уни Ҳ ам за Султон олган, Ҳ ам за 
Султондан уч ўғли бўлган эди. Мен Ҳ амза 
Султон ва Темур Султон бош лиқ султон- 
л а р н и е н ги б , Ҳ и с о р н и о л г а н и м д а , бу 
су л то н зо д ал ар ва я н а бир неча султон- 
зодалар асир туш ганди, ҳ ам м аси ни озод 
қилдим .
Я н а бири Ҳ абиба С ултонбегим эди. 
У Султон а р ғу н н и н г ж и я н и эди.
А м ирлари: Ж о н и б ек дўлдой. У Сул- 
тон М а л и к К о ш ғ а р и й н и н г и н и с и эди. 
С ултон А бусаид м и р зо уни С а м а р қ а н д
ҳоким и, Султон А ҳмад мирзони эса эшик- 
оға қили б, ўз эш и ги и х т и ёр и н и берган 
эди. Ғаройиб феъл-атворли к и ш и бўлган 
экан. У ҳақда қ и з и қ воқеаларни ривоят 
қ и л а д и л а р . Ж у м л а д а н , р и в о я т л а р д а н
бирида ай ти л и ш и ч а, у Самарқанд ҳоким и 
бўлган п а й т л ар и ш ай б о н и й л ар д ан элчи 
к ел ад и . Б у элчи ўзб ак улусида полвон 
с и ф а т и д а м а ш ҳ у р э к а н . Ў з б а к л а р зўр 
к и ш и н и бўка дер эм иш . Ш унда Ж он ибек: 
„ Б ў к а м у с е н ? Б ў к а бў л санг, к е л , кура- 
ш а й л и к “ деган экан . Б у элчи ҳар қ ан ч а
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
41
узр сўраса-да, қ ў й м а й к у р аш ту ш ад и л ар . 
Ж о н и б е к й и қ и т ад и . М ардона к и ш и эди.
Я н а бири Султон М ал и к Кош гарий- 
нинг ўгли А ҳ м ад Ҳ о ж и б ек эди. Ҳ ирот 
ҳ у к у м а т и н и Султон Абусаид мирзо бир 
қ а н ч а в а қ т у н га бер ган эди. А м а к и с и
Ж о н и б е к ў л ган дан сўнг, уни нг мартаба- 
сини бериб, С ам ар қа н д га юборди. А ҳм ад 
Ҳ о ж и б ек х у ш та б ъ ва м ардона к и ш и эди. 
„ В а ф о и й “ т а х а л л у с и бор э д и . Д е в о н
тартиб берган, ш еъ р и емон эмас эди, бу 
байт уни кид ир: