|
18.Журналистикада демократия, плюрализм.
Ошкоралик ва унинг қўлланилиши
Ошкоралик мавзуси матбуот эркинлиги ҳақидаги масала билан узвий
богииқ. Ошкоралик - демократиянинг зарур боиган шартларидан бири -
Демократия деб, фуқаролар эркинлиги ва тенглиги қонунларда
мустаҳкамланган, халқ ҳокимиятчилигининг восита шакллари амалда
156
ўрнатилган ва юзага чиқарилган сиёсий тузумга айтилиши 0 ъзбекистон
миллий энсиклопедиясида таъкидланган. Демократик давлат ўз - ўзини
бошқариш, кўп партиявийлик, оммавий ахборот воситаларининг эркин
бўлиши, фикрлар хилма - хиллигига шароит яратади.
Оммавий ахборот воситалари имкониятларидан кенг фойдаланиш,
сензурага йў1 қўймаслик билан ошкораликни таъминлаш мумкин.
Шу ўринда “Бухоро ахбори” газетасига муҳаррирлик қилган C ҳоипон
“Матбуот кучли бир давлатдир”1 деб номланган дастурий мақоласида
(мақола таҳририят номидан берилган) газетанинг асосий вазифасини
қуйидагича белгилайди:
- газета халқ тушуниши қийин боиган узун - узун материаллар ўрниг
кўпроқ хабарларни ёритади, содир боиган воқеалар тўғрисида м аиум от
беради, яъни янгиликларни бериб боради;
-газета муҳим воқеаларнинг моҳиятини англатиш учун шарҳ
хусусиятидаги мақолалар чоп этиб боради;
-матбуот - халқнинг тили, сўзи сифатида иш кўради. Шу сабабли ҳатто
ёш жумҳуриятнинг хато ва камчиликларини кўрсатиб, бу билан уларни
тузатишга ёрдам беради;
газета ҳукуматнинг ҳам тилидир. Шунинг учун ҳукумат
муассасаларида амалга оширилаётган ишлар тўғрисида халққа м аиум от
бериб боради." Худди шу сўнгги жумлаларга э ътибор қаратинг. Чоипон
худди шу ерда газетанинг ошкоралик тамойилларига амал қилишни ҳам
алоҳида таъкидлаган эди.
Ошкоралик шароитида ахборот фаолиятининг фойдали ижтимоий таъсири
биринчи даражали аҳамиятга эга боиади.
Унга биринчи навбатда яшаётган жамиятимизни чуқур билиш
киради.
Иккинчидан, ижтимоий ҳаракат таъсирини ҳам алоҳида кўрсатиш муҳим.
Ошкоралик самарасига бошқариш органларининг оддий фуқаролар билан
алоқасини мустаҳкамлаш ҳам таъсир қилади. Худди шунда бошқарув
тизимини жамоатчилик назоратида ушлаб туриш имконияти тугилади. Яна
шу билан бир қаторда ахборотнинг “пастдан ” доимий оқиб кел ишини
таъминлайди.
Ошкораликни фақат айтиш, ёзиш имконияти деб оС ламаслик балки уни
“тепа” эшитиши ва хулосалар чиқаришига эришиш ҳаракати деб ҳам
тушунмоқ лозим.
Ошкоралик ҳар хил қарашлар, фикрлар мавжудлигидир. Ошкоралик
яшаши учун табиийки, унга кафолат керак: Яна ахборот тизимида
қонунчилик базасининг ривожлангани ҳам зарур.
Ошкораликнинг амалга ошиши учун демократик йўналишда ахборот
алмашинувида иштирок этаётган одамларнинг сиёсий, ахлоқий ҳамда
касбий маданияти юқори боииши ҳам талаб қилинади.
Президентимизнинг “Халқ сўзи” ва “Народное слово” газеталари
ижодий жамоасига юборган табригида (2001-йил) “... биз демократик давлат
озод ва том маънода эркин ҳаёт қурмоқчи эканмиз, бу ўзгаришларни
авваламбор матбуотдан бошлашимиз даркор” - деган сўзларини ёддан
чиқармаслигимиз керак. Шу ўринда Оъзбекистон Миллий Университети
журналистика факултети декарии, тарих фанлари доктори Қудрат эрназаров “Нозик
тушунчаларга нозик муносабат” мақоласида шундай воқеани ёзади:
“. .. ватанимиз фуқаролиги ҳақида қонун юзасидан муҳокамалар давом
етаётган эди. “Литературная газета” мухбири А. Кружилин қонун
лойиҳасидаги «Ушбу мамлакатда яшовчи ҳар бир фуқаро ўзбек
халқининг урф-одатлари ва анъаналарини ҳурматлаши керак” деган
мазмундаги жумлага “ёпишиб” олади, уни ўзича талқин этади. Талқин шу
даражага этадики, йўқ ердан, икки эътиқод, икки анъана, икки қадриятлар
асосида яшовчи икки халқ орасига совуқчилик тушуришгача боради.
Мухбирнинг ёзишича, кишилар қонунни ҳурматласа кифоя, улар маҳаллий
халқ урф-одатини ҳурматлашга мажбур эмас. Мисол тариқасида у ўғил
болани қоиини ҳалоллаш, кўп хотинлилик, қурбонлик қилиш, қалин сингари
одатларни санаб ўтади ва насронийлар бундай одатларга риоя қила
олмасликларини айтади... Бу ўринда биз учун муҳими - журналистнинг нуқтаи
назари ва холислигида! Э ътиқод ва тушунчаларга дахлдор ўта нозик
масалалар хусусида сўз юритганда юксак профессионал маҳорат билан,
шахсий заифликлару хусуматларни четга суриб қоcйган ҳолда ёзиш ҳақида
бормоқда сўз!
1906-йилнинг 14(27) июнидан чиқа бошлаган “Тараққий”
газетасининг биринчи сонида эълон қилинган бош мақолада Туркистон
халқларининг ўз миллий мустақиллиги учун, сўз, матбуот эркинлиги ва
бошқа сиёсий ҳуқуқларга эришиш учун кураш олиб бориши Ур/имлиги
таъкидланган эди.
Ҳур фикрли нашрламинг биринчиси боиган “Тараққий” газетаси ўзбек
миллий журналистикаси тарихида алоҳида аҳамиятга эга бўлиб қолди. У
туғилган кун ўзбек миллий матбуоти тугилган кун сифатида
нишонланадиган боиди. Бу ҳақда юқорида айтган эдик.
Айтилганлардан шундай хулоса келиб чиқадики, ошкоралик ўта
мураккаб ва кўп жиҳатли ҳодиса боииб, унга эришиш зарур ва бизда бунга
ҳамма шароитлар яратилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
