Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

Кўламли ўтиш услуби билан моделлаш. 
Ушбу услуб жараѐннинг тўлиқ математик ифодаси, кретериал тенгламалар 
бўлмаган ҳолларда хусусий нисбатлар асосида қўлланади. Моделлаш учун бир 
қатор ишлаб чиқаришларнинг тегишли технологик параметрлари лаборатория 
тадқиқодларининг жадвал ѐки чизма натижалари билан уйғунликда бўлган 
маълумотларидан фойдаланилади. Бунда модел ҳамда наъмуна билан бир хил 

---

41 
бўлиши зарур бўлган алоҳида (хусусий) нисбатлар қўлланади: 
H
M
V
V
- реакцияга 
киришаѐтган модел ва намуна массанинг ҳажмий тезликлари нисбати; 
кр
w
w
- 
ҳақиқий чизиқли ва критериал (бошланғич) тезликлар нисбати.
Умуман, жараѐнларни математик ифодалаш ва моделлаш янги ишлаб 
чиқариш харажатларини ва махсулот тан нархини камайтириб беришда муҳим 
роль ўйнайди. 
Савол ва топшириқлар 
1.Кимѐвий корхона фаолиятида асосий техник-иқтисодий кўрсаткичлар қандай? 
Ж а в о б. Корхона унга маҳсулот миқдори ва ассортименти бўйича топширилган 
планни қатъий бажариши шарт. Маҳсулот сифати давлат стандартларининг 
талабларига жавоб бериши, хом ашѐни қолдирмасдан ишлатиш керак: уни 
комплекс қайта ишлаш, чиқинди ва ташландиларни йўқотиш, улардан 
фойдаланиш лозим.
Маҳсулот бирлигига сарфланадиган энергия сарфи (солиштирма сарф) 
мумкин қадар кам бўлиши лозим, бунннг учун кимѐвий реакциялар 
иссиқлигидан ва реакция маҳсулотлари билан чиқиб кетадигаи иссиқликдан 
фойдаланиш керак. Кимѐ корхоналари инсонни қуршаб олган муҳитни 
ифлослантириш манбаи бўлмаслиги керак.

2.
Умумий кимѐвий технология фанининг мазмуни ва вазифаси қандай? 

3.
Кимѐвий технологиянинг ривожланиш босқичлари қандай? 
4.
Кимѐвий технология саноат тармоқларининг ривожланишига қандай таъсир 
кўрсатади?
5.
Замонавий кимѐвий технологиянинг асосий ривожланиш йўналишларини 
сананг. 
6.
Ишлаб чиқариш қувватини ошириш қандай натижаларни беради? 
7.
Усукуналар жадаллигини оширишнинг қандай усуллари мавжуд? 
8.
Ишлаб чиқаришни механизациялаш ва автоматлаштириш натижасида нимага 
эришилади? 

---

42 
9.
Чиқиндисиз ѐпиқ циклик технологияни яратишнинг ижобий тамоиллари 
қандай? 
10.
Кимѐвий ишлаб чиқаришнинг иқтисодий кўрсаткичлари қайсилар? 
11.
Меҳнат унумдорлиги қандай аниқланади? 
12.
Маҳсулот таннархига қандай сарфлар киради? 
13.
Кимѐвий маҳсулотлар сифатини белгиловчи кўрсаткичларни кўрсатинг.
14. Ҳавони кимѐвий хом ашѐ деб ҳисоблаш мумкинми? Мисоллар келтиринг. Бу 
мақсадларда ишлатиладиган ҳавога қандай зарурий талаблар қўйилади? 
15. Кимѐ заводларида сув қандай мақсадларда ишлатилади. Ҳозирги замон кимѐ 
корхоналарида сувдан фойдаланишнинг асосий принциплари нимадан 
иборат? 
16. Маҳсулотнинг амалий ҳосил бўлиши унинг стехиометрик миқдоридан нима 
билан фарқ қилади? Стехиометрик ва амалий ҳосил бўлиш миқдорлар қандай 
ҳисобланади? Нима учун корхоналарда 100% миқдорида маҳсулот ҳосил 
қилиб бўлмайди? 
17. Ишлаб чиқаришнинг моддий ва иссиқлик баланслари нима? Улар корхонада 
қандай маълумотлар асосида тузилади? Бу балансларни тахлил қилишнинг 
аҳамияти нимада? 
18. Кимѐ-технологик жараѐнларни моделлашнинг қандай усуллари мавжуд?