Guliston davlat universiteti tuproqshunoslik kafedrasi

Foiz bilan ifodalanuvchi tegishli o’rtachadan chiqqan tanlamaning o’rtacha nisbiy xatosi xisoblanadi.

Sx = ^ • 100%
x
Ba’zan bu ko’rsatkichlar P bilan belgilab, uni tajriba aniqligi deb ham aytiladi. Agar P=3 % dan kam bo’lsa aniq, 5% dan kam bo’lsa qoniqarli, 7-8% ga teng va undan yuqori bo’lsa, noaniq hisoblanadi va tajriba yaroqsizga chiqariladi. Belgilar o’zgaruvchanligi orasidagi mavjud farq darajasi bilan ifodalanadi. Agar F haq. >F naz. bo’lsa, solishtirilayotgan dispersiyalar orasidagi farq mavjud, bordiyu F haq.
Statistik ishlov berishning zamonaviy ilmiy usullari faqatgina kuzatuv va tajribadan olingan ashyolarning miqdoriy tavsiflarini o’rganish uchungina kerak bo’lmay, tajribaning rejalashtirilishidan boshlab to oxirgi natijalarning hamma tafsilotlarigacha bilish kerak.
Agarda, tajribada tadqiqotchi tomonidan uslubiy xato bo’lsa, yoki kuzatuv va hisob-kitoblar talab darajasida amalga oshirilmagan bo’lsa, statistik ishlov berish orqali hech qanday yaxshi natija olib bo’lmaydi.
O’simlikning shartli belgili xususiyatlaridan biri paralel bo’laklardan olinadigan hosil bir xil to’plamlar yig’indisidan har xil ko’rsatkichlar berishidir. Bu holat ham o’zgaruvchanlik yoki variatsiya deyiladi. 0’zgaruvchanlik tabiatdagi hamma predmetlarga hos xususiyat bo’lib xech qachon ikki narsa bir-biriga o’xshash bo’lmaydi. O’simliklarda variatsiya belgilari: ularning bo’yi, bir boshoqdagi donlar soni, og’irligi, dondagi protein miqdori va boshqalar.
Dala tajribalari amaliyotida ma’lumki, tadqiqotchi butun o’simliklar sonini to’plash, kuzatish imkoniyatiga ega emas. Bunday holatda u o’simliklar to’plamining ma’lum bir qismigina olib kuzatuvni bajaradi. Bu tanlovlar uslubiyati deyilib, olingan o’simliklar tanlov deyiladi.
Statistik matematikadagi tanlovlar uslubining asosiy vazifasi, kichik tanlovlar ko’rsatkichlari yoramida umumiy daladagi o’simliklarga haqiqiy tavsif berishdir.