Guliston davlat universiteti tuproqshunoslik kafedrasi

Agar hamma variantlar (X₁+X₂+X₃+....) yig’indisini ^ X bilan va qaytariqlar
sonini n bilan belgilasak, u vaqtda o’rtacha arifmetik ko’rsatkichni quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:
- T x
X = ^— n

Dispersiya va standartdan og’ish biror belgi o’zgaruvchanligi yoki tarqoqligining asosiy o’lchovi hisoblanadi.
Farqlar kvadrat yig’indisi ^(X - X)² ni hamma o’lchovlarni bir kam (n-1) soniga bo’lishdan olingan ko’rsatkich dispersiya (S) hisoblanadi:
_S2₌ E(X - X )²
n -1
Dispersiya (S) ni ildiz ostidan chiqarish yo’li bilan standartga nisbatan og’ish aniqlanadi:

s=VS ²

Ј(X - X)
V V^-1

2

Standartga nisbatan og’ish ko’rsatkichini o’rtacha arifmetik qiymatiga bo’lish orqali foizda ifodalanuvchi o’zgaruvchanlik koeffitsienti (V) topiladi
V = — • 100%
X

198



Agar o’zgaruvchanlik koeffitsienti 10% dan oshmasa u ahamiyatsiz, 10-20 % bo’lsa o’rtacha, 20% ortiq bo’lsa ahamiyatli deb qabul qilingan.
Tenglamaning o’rtacha xatosi tenglamaning standartdan o’rtacha og’ish ko’rsatgichi S ga to’g’ri propartsional bo’lib, u o’lchovlar soni n kvadrat ildiz ostidan chiqqan songa teskari proportsionaldir.

S_ =

_S_ ₌
vn v

n