Guliston davlat universiteti tuproqshunoslik kafedrasi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI


TUPROQSHUNOSLIK KAFEDRASI

O’. TOSHBEKOV
«DEHQONCHILIK ILMIYIZLANISH ASOSLARI BILAN»
FANIDAN O’QUV-USLUBIY MAJMUA


511100-kasbiy ta’lim ( Agranomiya)
yo’nalishi uchun


Guliston-2016

Toshbekov O’. “Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan” Guliston, 2016. b.

O’quv uslubiy majmua 511100-kasbiy ta’lim (5410200- Agranomiya) bakalavir yo’nalishida ta’lim olayotgan talabalarga modjallangan bo’lib, unda dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fani, uning ob’ektlari va usullari, dehqonchilik qonuniyatlari, o’simliklaming xayot faoliyati, begona o’tlar, almashlab ekish, ilmiy izlanishlar olib borish usullariga oid ma’lumotlar keltirilgan.
O’quv uslubiy majmua zamonaviy pedtehnologiya talablariga mos ravishda tayorlanib, unda ishchi dastur, o’quv maqsadlari, mavzuda ko’rib chiqiladigan muammolar, nazorat savollari va mustaqil ish topshiriqlari keltirilgan. O’quv qo’llanmada talabalar tomonidan bajarilishi lozim bo’lgan laborato’riya va amaliy mashg’ulotlarni o’tkazish tartiblari, kurs ishini bajarish va o’quv dala amaliyotini o’tkazish tartibi, mustaqil ish topshiriqlari,OB va YaB savollari, reiting ishlanmalari bayon qilingan.
O’quv uslubiy majmua Gul DU O’quv-metodik kengashining 2015 yil “ 25 ” 11 « 3 » sonli bayonnomasi bilan nashrga tavsiya etilgan.
Taqrizchilar: Qishloq xo’jalik fanlari nomzodi, dots. I.U. O’razboev. Texnika fanlari nomzodi, dots. A.SH.Altmishev.

2

T/r MUNDARIJA Bet

1. 
   So’z boshi. 5
   
2. 
   Fanning namunaviy o’quv dasturi. 6
   

71

3. 
   Glossariy. 75
   

. 78

4. 
   80
   
5. 
   1-mavzu: Kirish. Dehqonchilikning ilmiy asoslari. 81
   
6. 
   2-mavzu: Tuproq unumdorligi va madaniyligi. Tuproqning agrofizik ^ xossalari. Struktura va uning ahamiyati.
   
7. 
   3-mavzu: Tuproqning suv va havo rejimlari hamda ularni boshqarish ^
   

usullari.

8. 
   4-mavzu: Tuproqning issiqlik va oziq rejimi hamda ularni boshqarish ^
   

usullari.

9. 
   5-mavzu: Begona o’tlar. 105
   
10. 
    6-mavzu: Begona o’tlarga qarshi kurash choralari. 112
    
11. 
    '-mavzu: Yerga ishlov berish. Texnologik jarayonlar, haydash ^
    

isullari, chuqurligi va sifati.

12. 
    8-mavzu: Shudgor va uning turlari. Yerni ishlash sonini 121
    

minimallashtirish.

13. 
    9-mavzu: Yerga ekin ekishdan oldin va keyin ishlov berish. Qishloq
    

xo’jalik ekinlarini ekish usullari. 128

14. 
    10-mavzu: Almashlab ekish. 133
    
15. 
    11 -mavzu: Dehqonchilik tizimi. 137
    
16. 
    12-mavzu: Ilmiy izlanish asoslari. Ilmiy izlanish asoslari fanining 140
    

maqsadi, vazifasi. Tadqiqodlar tarixi.

17. 
    13- mavzu: Ilmiy agronomiyaning usullari. Dala tajribasi va uning 147
    

xususiyatlari.

18. 
    14- mavzu: Dala tajribasini o’tkazish sharoitlarining xususiyatlari. Er 160
    

tanlash va tajribaga tayyorlash.

19. 
    15- mavzu: Dala tajribasi uslubiyatining asosiy elementlari. 163
    
20. 
    16- mavzu: Dala tajribasida variantlarni j oylashtirish usullari. 167
    
21. 
    17- mavzu: Dala ekpsrimentini rejalashtirish. 174
    
22. 
    18- mavzu: Dala tajribasini qo’yish va o’tkazish texnikasi. 181
    
23. 
    19- mavzu: Tajriba bo’yicha hujjatlar va hisobot ishlarin olib boorish 188
    
24. 
    20- mavzu: Tadqiqod natijalariga statistik ishlov berish. Dispersion 196
    

3

tahlil.

25. 
    21- mavzu: Bir omilli va ko’p omilli dala tajribasi ma’lumotlarini 203
    

dispersion tahlili. Korrelyatsiya va regressiya.

26. 
    1- laboratoriya mashg’uloti. Tuproq agregatlarining suvga
    

chidamliligini N.I. Savinov usulida aniqlash. 209

27. 
    2- laboratoriya mashg’uloti. Egat olib va bostirib sug’orishda
    

struktura elementlarininig chidamliligiga tuproq havosining ta’ sirini 211
aniqlash.

28. 
    3- laboratoriya mashg’uloti. Haydalma qatlamning tuzilishini 214
    

aniqlash.

29. 
    4- laboratoriya mashg’uloti. Tuproqning maksimal dala nam 216
    

sig’imini aniqlash.

30. 
    5- laboratoriya mashg’uloti. Tuproqning suv o’tkazuvshanligini 218
    

aniqlash.

31. 
    6- laboratoriya mashg’uloti. Tuproqning suv ko’tarish xususiyati (suvning ko’tarilish balandligi va tezligi, E.I. Zaurov usuli)ni 221 o’rganish.
    
32. 
    7- laboratoriya mashg’uloti. Tuproqning texnologik xossalarini 223
    

aniqlash.

33. 
    8- laboratoriya mashg’uloti. Tekinxo’r kam yillik begona o’tlarning 224 ta’rifi.
    

34. 
    9- laboratoriya mashg’uloti. Ko’p yilhk begona o’tlarning ta’rifi. 226
    
35. 
    10- laboratoriya mashg’uloti. Tuproqning begona o’tlar urug’lari
    

bilan ifloslanishini hisobga olish. 227

36. 
    11- laboratoriya mashg’uloti. Gerbitsidlarning solish me’yorini 229
    

aniqlash.

37. 
    12- laboratoriya mashg’uloti. Almashlab ekish. 234
    
38. 
    13- laboratoriya mashg’uloti. Tajribani qo’yish texnikasi. Tajriba 238
    

variantlarini joylashtirish usullari.

39. 
    14- laboratoriya mashg’uloti. Tajribada himoya qatorlarini ajratish. 242
    
40. 
    15- laboratoriya mashg’uloti. Tuproqni shudgorlash usullari bo’yicha 246 tajribalarda hisoblash ishlari.
    
41. 
    16- laboratoriya mashg’uloti. G’o’za maysalarini unib chiqishini 249
    

hisobga olish.

42. 
    17- laboratoriya mashg’uloti. G’o’zaning bo’yi, shoxlari va hosil 251
    

elementlarini hisobga olish.

43. 
    18- laboratoriya mashg’uloti. Paykaldan olingan hosilni gektarga 254
    

aylantirib hisoblash.
40 19- laboratoriya mashg’uloti. Vegetatsion tajriba natijalarini 256
dispersion tahlil qilish.

51. 
    20- laboratoriya mashg’uloti Bir omilli dala tajribasi natijalarini 258
    

dispersion tahlil qilish.

51. 
    21- laboratoriya mashg’uloti Ko’p omilli dala tajribasi natijalarini 264
    

dispersion tahlil qilish.

51. 
    Foydalanilgan adabiyotlar. 274
    

4

SO’Z BOSHI

Oliy ta’lim muassasalarining 5120500-Kasbiy ta’lim (5620200- Agranomiya) yo’nalishi bo’yicha Ill-blokda “Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan” fani o’tilishi rejalashtirilgan.
Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan Kursi o’ziga xos maxsus Kurs bo’lib, uning birinchi qismida tuproq unumdorligini saqlash, oshirish, begona o’tlarning biologik xususiyatlarini hisobga olgan holda kurash choralarini to’g’ri amalga oshirish, yerlarga sifatli ishlov berish, ekinlarni navbatlab ekish va dehqonchilik tizimini ilmiy asosda tashkil etishga oid malumotlar berilgan. Ikkinchi qismida esa qishloq xo’jaligi ekinlarini yetishtirishning agrotexnik usullarini takomillashtirish va navlarni yaxshilashga qaratilgan ilmiy tadqiqod ishlarini o’tkazish, eng samarali agrotexnik usullarni va navlarni ishlab chiqarishga joriy etish uslublari to’g’risida so’z boradi.
Mazkur kursning nazariy qismida mavzuga oid muommalar, o’quv maqsadlari, nazorat savollari va mustaqil ish topshiriqlari keltirilgan. Leksiyalar kursini tayyorlashda “tadimning ilmiyligi” yoki “ilm orqali bilim egallash” tamoyili asosida shu sahoga oid ilmiy adabiyotlar, jurnallardagi ilmiy maqolalar hamda internetdan olingan materiallardan keng foydalanildi. amaliy mashg’ulotlarni o’tkazish tartiblarini bayon qilishda ushbu mashg’ulot o’tkazishdan kutilayotgan o’quv maqsadlari, kerakli jihozlar va materiallar, ishni bajarilish ketma-ketligi batafsil yoritildi.
Tuproq va qishloq xo’jaligida etishtirilayotgan o’simliklarni tabiatda va laboratoriya sharoitida birgaliKda o’rganish, tuproq unumdorligini saqlash, oshirish, begona o’tlarning biologik xususiyatlarini hisobga olgan holda kurash choralarini to’g’ri amalga oshirish, erlarga sifatli ishlov berish, ekinlarni navbatlab ekish va dehqonchilik tizimini ilmiy asosda tashkil etish, eng samarali agrotexnik usullarni va navlarni ishlab chiqarishga joriy etishni ta’minlaydi. Bu masalalarni amalga oshirish uchun yuqori malaKali mutaxassislarni tayyorlash lozim.
Shuning ushun ham talabalar tuproqshunoslik, o’simlikshunoslik, biologiya, kimyo kabi fanlardan olgan bilimlarini yanada chuqurroq o’rganishlari zarur.

5

1. NAMUNAVIY O’QUV DASTURI

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI

Ro’yxatga olindi


201 yil « »

O’zbekiston Respublikasi Oliy
va o’rta maxsus ta’lim
vazirining 2012 yil “ ”
dagi “ ”-sonli
buyrug’i bilan tasdiqlangan

DEHQONCHILIKILMIY IZLANISH
ASOSLARI BILAN
fanining
O’QUV DASTURI
Bilim sohasi: 400000 - Qishloq va suv xo’jaligi
Ta’lim 410000 - Qishloq, o’rmon va baliqchilik xo’jaligi
sohasi:
Ta’lim 5410200 - Agronomiya (dehqonchilik mahsulotlari
yo’nalishi: bo’yicha)

Toshkent - 2012

6



Fanning o’quv dasturi Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi o’quv-metodik birlashmalari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi
kengashning 201 yil “ ” dagi “ ”-son majlis bayoni
bilan ma’qullangan.

Fanning o’quv dasturi Toshkent Davlat agrar universitetida ishlab chiqildi.