Guliston davlat universiteti tuproqshunoslik kafedrasi

Navbatdagi ishchi daftar bo’lib hosilni yig’ib terib olish uchun tutilgan ishchi daftar bo’lishi mumkin:

7-jadval

G’o’za hosildorligini aniqlashda asosiy ma’lumotlar qaydnomasi. (soddalashtirilgan)

N° Qatorlar	Nam. va ind.terim og’irligi	Hosildorlik qatorlarga				Hosildorlik, s/ga
		1 ter.	2 ter.	3 ter.	Jami	1 ter.	Sovuq tushg.	Jami
1	125,4	150,3	130,4	118,5	524,6	22,5	14,0	36,5
2	130,4	160,4	130,8	117,5	539,1	27,4	15,3	42,7
3	133,4	148,3	127,4	115,6	524,7	25,5	15,0	40,5
4	128,7	168,4	140,5	98,5	536,1	26,6	14,9	41,5
5	134,5	157,5	120,3	95,4	507,7	21,3	12,2	33,5
6	140.5	160,5	148,5	101,5	551,0	28,5	14,9	43,4
7	139,7	180,5	80,4	60,5	461,1	29,1	15,4	44,5
8	134,3	205,5	140,4	80,5	560,7	28,7	14,8	43,5
9	131,9	260,5	148,4	100,5	641,3	25,5	13,0	38,5
10	140,5	210,5	160,4	100,5	611,9	21,4	14,2	35,6
11	150,1	190,7	120,4	80,7	541,9	35,3	3,2	38,5
12	141,9	199,4	110,5	80,9	532,7	24,5	13,0	37,5

Uni laboratoriya sharoitida terib olingan chigitli paxta namunasidan kichik chigitli paxta ajratilib mexanik usulda tolasi uzunligi o’lchanib maxsus - ishchi daftar “tola uzunligini ma’lumotlari”dagi forma 7-jadval to’ldiriladi:
8jadval

Tola uzunligini o’lchash qaydnomasi

N° kichik chigitli paxta paketi	% J3 Th o "cS O	Navlar	Chigitli paxta soni	Hisob boshi	Hisob boshidan farq mm	Jami	o3 o o3 ts o
					+
	1	N-77	10	32,3	+2, 3, 4	4?5	33,1
	2	T-1	10	33,4	-5, 2, 3	2,6	32,6
	3	T-2	10	32,1	+2, 3, 4	1,5	33,4
	4	T-3	10	33,4	+1, 3, 2	4?0	34,5
	5	N-77	10	33,5	-1, 3, 1	2,5	32,5
	6	T-1	10	33,5	-2, 1, 2	2,1	32,3
	7	T-2	10	36,5	+2, 1, 2	1,3	37,1
	8	T-3	10	34,5	+1, 1, 2	1,0	35,1
	9	N-77	10	33,7	-1, 2, 2	1.0	32,6

Tajriba jurnali asosiy xujjatlardan biri hisoblanadi. Unga ishchi dastur bo’yicha asosiy ma’lumotlar, tajriba sxemasi, tadqiqotlar uslubiyati, agrotexnik tadbirlar ro’yxati, kuzatuvlar va hisobga olishlar umumlashtirilgan ma’lumotlar k iritiladi.

194

Tajriba jurnali kundalik daftar asosida ruchkada to’ldiriladi va xonada saqlanadi.
Ko’pincha quyidagi xujjatlar olib boriladi: Kundalik daftar, yordamchi ishchi daftarlar, tajriba jurnali, xisobot kartochkalari.
Tajriba jurnalida quyidagilar ko’rsatiladi:

1. 
   Mavzuning nomi, tajribaning maqsadi va vazifasi.
   
2. 
   Tajriba sxemasi va joylashtirish plani.
   
3. 
   Er uchastkasining tarixi va tavsifi.
   
4. 
   Tuproqning agrokimyoviy, agrofizikaviy va boshqa hususiyatlari xaqida ma’lumotlar.
   
5. 
   Ilmiy izlanishlarning ishchi dasturi va uslubiyati.
   
6. 
   Agrotexnik va boshqa tadbirlarning taqvimiy rejasi, kuzatuvlar va tahlillarning natijalari, jadvallar, grafiklar, tenglamalar shaklida beriladi.
   
7. 
   Kuzatuvlar va tahlillarning natijalari jadvallar, grafiklar va tenglamalar matn shaklida beriladi.
   
8. 
   Hosilni hisobga olish natijalari: a) paykallar bo’yicha; b) gektarga aylantirib; v) standart namlikka keltirilgan holda.
   
9. 
   Hosildorlik va muhim ko’rsatgichlar bo’yicha natijalammg statistik tahlili bo’yicha ma’lumotlar.
   
10. 
    Xulosalar va takliflar.
    

4 Ilmiy tadqiqotlarning ohirgi bosqichi uning natijalarini ilmiy hisobot, maqola, diplom yoki dissertatsiya ishi sifatida rasmiylashtirish va ishlab chiqarishga joriy etish hisoblanadi.
Ilmiy hisobot, maqola, diplom va dissertatsiya ishlari quyidagi asosiy boTimlardan iborat boTadi.

1. 
   Kirish.
   

1.1Mavzuning dolzarbligi, maqsadi va ilmiy tadqiqotlarning ahamiyati.
1.2 Mavzuning ilmiy yangiligi va ishlab chiqarishdagi ahamiyati

2. 
   Adabiyotlar sharxi.
   
3. 
   Tajriba oTkazish joyining sharoitlari, tajriba sxemasi va uslubiyati.
   
4. 
   Ilmiy tadqiqotlarning natijalari
   
5. 
   Xulosa va ishlab chiqarishga tavsiyalar.
   
6. 
   F oydalanilgan adabiyotlar ro’ yxati.
   

Tajriba ishlarining natijalari iloji boricha oddiy va tushunarli berilishi kerak.
Hujjatlarda keltirilayotgan maTumotlarda aniqlik va ishonchlilikka e’tibor berish shart.
Savollar:

1. 
   Ilmiy tadqiqot ishlarining ishchi dasturi qanday tuziladi?
   
2. 
   Dala tajribasining birlamchi hujjatlariga nimalar kiradi?
   
3. 
   Tajriba jurnali va unga kiritiladigan yozuvlar haqida gapiring?
   
4. 
   Ilmiy hisobot, maqola, diplom(bitiruv malakaviy) ishi va ularning boTimlari haqida gapiring?
   

195

MAVZU: DISPERSION TAHLIL

Acocuy savollar:

1. 
   Matematik statistikaning maqsadi va vazifalari
   
2. 
   Dispersion tahlil. Uslubning asoslari.
   
3. 
   Bir omilli va ko’p omilli vegetatsion tajribalar natijalarining dispertsion tahlili.
   

1- Matematik statistika bu matematikaning bir bo’limidir. Bu tajribadagi tanlanma kuzatishlar yig’indisida yuz berishi mumkin bo’lgan hodisalar ustida aqliy mulohaza yuritish imkoniyatini beradi. Barcha tabiiy qonuniyatlarni statistik usulda bir tizimga keltirish mumkin. Agar ma’lumotlar ko’p yillik qatorga ega bo’lsa, ko’p omillik parametrlarning asosiy va muhim sababini aniklab genetik jihatdan baholash imkonini beradi.
Demak, olingan tavsiflar yordamida dexkonchilikda ayrim elementlarni miqdoriy baholab uni kelajakda qaytarilishi ehtimolini bashorat etish mumkin. Statistik usulllar agronomik hisoblarni birinchi yo’nalishi bo’lib tajribaviy usullar yordamida quyidagilar aniqlanadi:

1. 
   tekshirilayotgan omillarning elementlari (hodisa va jarayon) qaysi sinfga mansubligi va miqdoriy ko’rsatkichlari hisoblanib keyin qabul qilinadi;
   
2. 
   kerakli hisobning qiymati aniqlanib uni baholashga imkon beradi;
   

Agronomik hisoblarning ikkinchi yo’nalishi o’simlikning ayrim parametrlarini aniqlash yoki tasodifiy sonlarni baholash tavakkal qilish yuli bilan aniqlanadi. Buning uchun ehtimollik nazariyasidagi usullar va tushunchalar statistikaga kirib keldi.
Ehtimollik nazariyasi - matematikaning keng taraqqiy etgan yo’nalishi bo’lib, ko’p sonli voqelikning qaytarilishining miqdoriy qonuniyatlarini o’rganadi.
Voqea - ro’y beradigan yoki sodir bo’lmaydigan hodisa. O’z navbatida hodisalar haqiqiy yoki haqiqiy emas.

197



Kuzatuvchining bosh vazifasi maqsad sari yo’naltirilgan to’g’ri tajriba o’tkazish bo’lsa, matematik statistika esa agronomik izlanishni o’tkazishda eng qulay sharoitni tanlashda yordam beradi va tajribadan olingan ma’lumotlarga ob’ektiv baho beradi.
2-asosiy savolning bayoni: Dala tajribasidan olingan ma’lumotlarga statistik ishlov berish amaliyotida har xil (V.A. Dospexov, V.N. Peregudov, A.V. Sokolov va boshqa) usullardan foydalaniladi. Hozirgi zamon agronomik ilmiy izlanishida asosan V.A. Dospexov va qisman A.V. Sokolov usullari qodlaniladi. Dispersion tahlil uslubi angliyalik olim R.A.Fisher tomonidan ishlab chiqilgan. U o’rtacha kvadratlarning nisbatining taqsimlanish qonunini ochib berdi:
Tanlanganortachaningkvadrati _ S _
ob' ektningortachakvadrati S

Dispersion tahlil eksperimenlarni rejalashtirish va ularning natijalariga statistik ishlov berishda keng qo’llaniladi.
O’rtacha arifmetik ko’rsatkich (x), dispersiya (S), standartga nisbatan og’ish (S), variatsiya koeffitsienti (V) va o’rtacha tanlamaning mutloq xatosi (Sx) va uni nisbiy xatosi (Sx %) miqdor o’zgaruvchanligining asosiy statistik tavsifi hisoblanadi. Umuman olganda, o’rtacha arifmetik ko’rsatkich (x), hamma yig’indilarni o’zida umumlashtirilgan mavhum ta’rifdir.