Guliston davlat universiteti «kimyo» kafedrasi

II. TAJRIBA QISMI

Polimerlar zichligini aniqlash usuli

Polimerlarning zichligi makromolekulalarini tuzilishi, zanjirining o’rtacha uzunligi, kristallik darajasi va boshqa omillarga bog’liq bo’ladi. Polimer zichligining ρ zanjirning o’rtacha uzunligiga z_n bog’liqligi quyidagi tenglama bilan aniqlanadi:

Bu yerda g va h – doimiy kattaliklar.
Polimerlarning zichligi g/sm³ da ifodalanadi. Tajriba ma’lum hajmli piknometrga solingan polimerni 20⁰Cdagi massasini aniqlashga asoslangan. Qattiq polimerlarning zichligi xuddi shu haroratdagi suvning zichligi bilan solishtiriladi.
Ishni bajarish tartibi. 0.0002 g aniqlikda tortib olingan quruq piknometr belgigacha suv bilan to’ldiriladi, kapillyarli shisha tiqin bilan yopiladi, 20+0.1⁰C haroratli termostatga 30 daqiqaga tushiriladi. Shundan so’ng, suv sathi piknometrdagi belgigacha keltiriladi. Piknometrni og’zi yaxshilab yopiladi va quruq yumshoq latta bilan artiladi, qayta tarozida tortib olinadi. Tarozida tortilganidan keyin, piknometrdagi suv to’kib yuboriladi, quritish shkafida quritiladi, eksikatorda sovutiladi, va polimerning bir necha bo’lagi piknometrga solinadi. Piknometr og’zi tiqin bilan yopiladi, uchinchi marta tarozida tortiladi, so’ng tiqin olinib, ustiga distillangan suv solinadi. Piknometr og’zi shisha tiqin bilan yopiladi, yaxshilab silkitiladi, suv bilan sathi belgigacha to’g’irlanadi, 30 daqiqaga 20+0.1⁰Cda qizib turgan termostatga joylashtiriladi.
Haroratlar rostlanganidan keyin, piknometrdagi suyuqlik sathi belgigacha etkaziladi, kapillyarli tiqin bilan yopiladi, tashqi tomoni yaxshilab artiladi, yana qayta tarozida tortib olinadi.
Hisoblarni bajarish. Qattiq polimerlar zichligi quyidagi formuladan topiladi:

m₂- polimer solingan piknometrning massasi, g; m₀ – piknometr massasi, g; m₁ – suv solingan piknometr massasi, g; m₃- suv va sinalayotgan polimer solingan piknometr massasi, g.
Agar sinalayotgan polimer suvda erisa, suv polimer erimaydigan suyuqlik bilan, masalan geptan bilan almashtiriladi.
Zichligi suv zichligidan kichik bo’lgan polimerlar uchun, etanol C₂H₅OH va tetraxlormetan CCl₄ aralashmasi qo’llaniladi. Tsilindrga 100 ml etanol, polimer bo’lakchalari solinadi, polimer yuzaga chiqmaguncha tomchilab tetraxlormetan tomiziladi.
Aralashma yaxshilab aralashtiriladi, bunda polimer bo’laklari xajm bo’yicha tekis taqsimlanishi kerak, so’ng densimetr yordamida aralashma zichligi o’lchanadi. Erituvchilar aralashmasining zichligi polimer zichligi hisoblanadi.