Guliston davlat universiteti «kimyo» kafedrasi

Brinell bo’yicha polimerlar qattiqligini aniqlash

Brinell bo’yicha qattiqlik deganda materialni, unga botirilayotgan og’ir yuk ta’sirida kirib borayotgan po’lat sharchaga qarshilik ko’rsatish qobiliyatiga aytiladi.
Sinovlar Brinell asbobida, yuzasi silliq bo’lgan, qalinligi 5 mm, kengligi 15 mm bo’lgan chorqirra bo’lak yoki plastina namunalarida olib boriladi. Sinovlar vaqtida diametri 5+0.1 mm bo’lgan po’lat sharcha 50 kg yuk ostida material namunasiga 60 sek davomida bostiriladi. Qattiqlik kg/mm² da o’lchanadi. Sinovlar uchun 5 ta namuna olinadi.
Sinalayotgan namuna asbobning xarakatchan stolchasiga joylashtiriladi, namunani po’lat sharcha yoniga zich qilib olib kelinadi va yuk bostiriladi, bunda sekinlik bilan avval chap tomondagi richag, keyin o’ng tomondagi asbob dastasi tushiriladi. 60 sekunddan keyin asbob dastasi teskari tomonga aylantiriladi, richag ko’tarilib, yuk olinadi. Namunaning istalgan ikkita joyiga yuk bosiladi. Yuk bosilgan joyning markazidan chetigacha va yuk bosilgan joylarning markazlari o’rtasidagi masofa 7.5 mm dan kam bo’lmasligi kerak. Sharchani bosish chuqurligi indikator yordamida aniqlanadi.
Materialni Brinell bo’yicha qattiqligini o’lchash H_b quyidagi formuladan aniqlanadi:

Bu yerda P – sharchaga berilgan yuk og’irligi, kg; d – sharcha diametri, mm; h – sharchadagi izning chuqurligi, mm.


10-rasm. Brinell asbobi. 1 – sinalayotgan namuna; 2 – harakatchan stolcha; 3 – indikator.
Barcha o’lchashlardan olingan o’rtacha qiymat aniqlanadi. Juda qattiq materiallar uchun (qattiqligi 20 kg/mm²) sharchaga beriladigan yuk og’irligi 250 kg gacha bo’lishi mumkin.

Polimerlarni eruvchanligini aniqlash

Polimerlarni eruvchanligi , ularning boshqa fizik xossalari kabi molekulyar massasi, geometrik shakli, makromolekulalarning kimyoviy tuzilishi bilan aniqlanadi. Erituvchilarda chiziqli va tarmoqlangan tuzilishga ega bo’lgan makromolekulalar nisbatan yaxshi eriydi. Bunday polimerlarning makromolekulalarida funktsional guruhlarning bo’lishi, ular uchun erituvchi tanlashni yo engillashtiradi, yoki qiyinlashtiradi. Kristall tuzilishli polimerlar odatda suyuqlanish haroratiga yaqin bo’lgan haroratda eriydi. Masalan, polietilen ko’pgina erituvchilarda faqat qizdirilganda (120⁰C) eriydi. Agar polimer bilan erituvchi o’rtasida o’ziga xos ta’sirlashuv sodir bo’lsa (masalan vodorod bog’lar paydo bo’lsa), eritma past haroratlarda ham olinishi mumkin. Masalan, adipin kislotasi va geksametilendiamin asosidagi poliamid sovuq chumoli kislotasida eriydi.
Makromolekulalari fazoviy tuzilishga ega bo’lgan polimerlar, odatda yomon eriydi yoki umuman erimaydi.
Ishni bajarish tartibi. Polimerni yaxshi maydalangan namunasi shlifli tiqini bor probirkaga solinadi, erituvchining 10-karralik miqdori solinadi, xona haroratida aralashtirib turgan holda 2 soatga qoldiriladi, keyin probirkada sodir bo’ladigan o’zgarishlar qayd etib boriladi.
Polimer qisman erisa yoki bo’ksa, uni qizdirib turgan holda eritib ko’rish kerak. Buning uchun sunalayotgan aralashma solingan va teskari muzlatgich ulangan probirka 30 daqiqa davomida suv hammomida qizdiriladi, so’ng yana o’zgarishlar qayd etiladi.