Guliston davlat universiteti jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat kafedrasi jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Nazorat savollari

1. Atmosfera bosimining oshib borishi deganda nimani tushunasiz.

2. Sport zallarda xavoning xarorati nechchi bulishi kerak?
3. Shug’ullanish jarayonida organizm qancha suv yo’qotadi?


3-savolning bayoni: Xavo namligining jismoniy tarbiya va sportdagi axamiyati.
Xavo namligi – bu xavo tarkibida suv bug’larining bo’lishidir. Bug’lar muayyan muloyimlikka, mayinlikka ega bo’lib, simob ustini balandligida
millimetrlar bilan o’lchanadi. Agar mayinlikka (tshyimi) eng so’ngi chegaraga etsa fazo suv bug’i bilan liq to’lgan bo’ladi, manashu darajadan oshib ketgan namlik osmondan erga shudring, tuman, qirov va shunga o’xshash shaklda tushadi. Xavoning xar bir xaroratiga muayyan bir chegaradagi suv bug’lari bilan to’yinganligi muvofiq keladi. Xarorat qancha yuqori bo’lsa, unga suv bug’lari shuncha ko’proq singishi mumkin.
Odatda atmosfera xavosining suv bug’larining miqdori beqaror bo’ladi, u xavoning xaroratiga varab dengiz va okeanlarning, boshqa suv xavzalarning uzoq va yaqinligiga, dengiz satxidan kancha yuqori joylashganligiga qarab, xavo oqimining xarakati va o’sha joyda qanday o’simliklar, o’rmonlar, daraxtzorlar mavjudligiga qarab o’zgarib turadi.
Xonalarda xavoning nisbiy namligi normasi 30-60 % deb qabul qilingan. Jismoniy mexnatda bu kattalik 30-40 % ortiq bo’lmasligi kerak; xavoni xarorati yuqori bo’lganda (Q25⁰ S), xavo namligi 20-25 % bo’lishi ma’ul xisoblanadi. Gigiena fani uchun nisbiy namlik ko’proq amaliy axamiyatga egadir. U qanchalik kam bo’lsa xavodagi suv bug’lari xam shunchalik kam bo’ladi. Tananing sirtqi qismida ter ajralib chikishi xam shunchalik tez sodir bo’ladi, binobarin, issiqlik ajralib chiqishi ko’payadi. Bunday xollarda xatto kishi terlamaganga o’xshab ko’rinsada (xarorat 15-20⁰ S bo’lganda) aslida bug’lanish xodisasi uzluksiz davom etaveradi, odam o’z terisi orqali bir kecha kunduzda 0,4-0,6 litr suv yo’qotadi. Nafas chiqarilganda vaqtda bir kecha-kunduzda organizmdan 0.3-0.4 litr suv bug’lanadi. Bir gramm suvning bug’lanishi 0,6 kilokaloriyani talab qiladi. Xavo xarorati ko’tarilib borgan sari kishi ko’proq terlaydi va teridan chiqayotgan bug’lanish o’pkadan nafas olish vaqtida sodir bo’layotgan bug’lanishga nisbatan ortiq bo’la boshlaydi. Jismoniy ish bajarilgan vaqtda terlash va bug’lanish xarorati xatto “0” bo’lganda xam keskin darajada ortib boradi.
Sport mashg’ulotlari bilan shiddatli ravishda shug’ullangan vaqtda suv yo’qotish bir kecha kunduzda 5-6 litrga etadi.