Guliston davlat universiteti jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat kafedrasi jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Nazorat savollar

1. 
   Mikroiqlim nima?
   
2. 
   Akklimatizatsiya nima?
   
3. 
   Iqlim deganda nimani tushunasiz?
   

3-savolning bayoni: Xavoning kimyoviy tarkibi va ularning xususiyatlari.
Xavoning eng xayot uchun kerak bo’lgan tarkibiy qismi oksigen-u xavoda 20,93 % ga teng, xajmi bo’yicha, uning 14 % ga tushib ketishi oqibatida organizmda oksigan etishmovchiligi seziladi, 6-9 % ga tushub ketishi xayot uchun xavfli. Inson organizmida 65 % gacha oksigen mavjud. Oksigansiz organizmda moddalar almashinish va tiklanish jarayoni bo’lmaydi boshqacha aytsak xayot toxtaydi. Odam qonida oksigan oksigemoglabin sifatida qondagi gemoglabin bilan bog’langan xolatda bo’ladi.
Atmosferada oksigandan tashqari, ozroq ozon miqdori mavjud. Ozon o’ta oksidlovchi va mikroblarni qirib yuboruvchi gazdir. Odatda ozon momaqaldiroqdan so’ng paydo bo’ladi, uning borligi xavo tozaligidan dalolat beradi.
Xavo tarkibida azot gazi xam mavjud. Uning asosiy vazifalari oksigenni suyultirishdir. Azot miqdori xavoda 78,04 % xajmga teng. U asosan o’simlik dunyosi uchun zarurdir.
Atmosfera xavosida ma’lum darajada SO₂–karbonat angidridi gazi xam mavjud, uning miqdori 0,03 % agar bu gaz o’sha miqdordan ortib ketsa, bu xavoni ifloslanganidan dalolat beradi. Masalan 0,07-0,1 % gacha oshsa xavo bulg’angan xisoblanadi.
Agar inson yashaydigan xonaning xavosida karbonat angidrid miqdori 0,1 % dan ortsa u xolda 1000 litr xavoda uning miqdori 1 litrga teng bo’lar ekan, bunday xavo nafas olish uchun yaroqsiz, u xolda xona, ayniqsa, sport zallari darxol shamollatilishi kerak.
Inson uyquda ekanida, bir minutda 9 litr, tez yurganda 16 litr, yugurganda 63 litr xavo olar ekan.
Shaxarlarda ko’p uchraydigan va eng ko’b kurash olib borishga to’g’ri keladigan zararli gazlar jumlasiga is gazi, oltingugurt angidrid, karbonat angidrid, okisli azod, metan, changlar va boshqalar kiradi.
Is gazi–SO, to’liq yonmagan yoqilg’i maxsuloti bo’lib barcha yonuvchi moddalar tarkibida bo’ladi. Atmosfera xavosiga sanoat korxonalar va elektr stantsiyalarining zararli gazsimon chiqindilari, avtomashinalar dudburonlaridan chiqadigan gazlar va boshqalar xavoni ifloslantiruvchi manba bo’ladi.
So–is gazi, ko’zga ko’rinmas, u o’pka al’veolalari orqali qonga singib, gemoglabin bilan qo’shilib korbooksigemoglabin paydo qiladi. Bu gaz bir litr xavoda 0,125 mgG’l bo’lsa va shu xavodan nafas olinsa, 6 soat vaqt o’tgach, kasallik alomatlari boshlanadi. Bunda, miya og’riydi, boshi aylanadi, yurak tez uradi, ko’ngil aynib kishi xushdan ketadi. Bunday xolatda kasalni tez toza xavoga olib chiqib, iloji boricha kasolxonaga eltish zarur.
Oltingugurt gazi (So₂) bu modda asosan korxona va uy joylarida ko’mir ishlatilganda (yonganida) paydo bo’ladigan zaxarli gazdir. Gazning miqdori 0,002-0,003 mgG’l ga etganda uni xidini bilish mumkin. Bu gazning xavodagi kontsentratsiyasi 0,02 mgG’l etsa shikastlovchi ta’sir ko’rsatadi. Bu gaz o’simlik dunyosiga o’ta zararli ta’sir ko’rsatadi.