Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Belgining kamligi formasi. Predmet belgisining kuchsizligini, kamligini ko`rsatuvchi sifatlar rang -tus bildiruvchi sifatlarga : -sh, -imtir, -mtir affikslarini qo`shish bilan yasaladi: oq-oqish, qora-qoramtir, kabi.
Belgining ortiqligi formasi. Sifat so`z oldidan juda, g`oyat, cheksiz, bexat, nixoyatda, xaddan tashqari kabi maxsus kuchaytiruv so`zlarini keltirish bilan belgining ortiqligi formasi hosil qilinadi: Ona oq kuylakda, oq doka ro`molda cheksiz, aziz, shavkatli, bexat go`zal tuyuldi O`ktamga.
Sifatlarda sub'ektiv baho formasi. Sifatlarda ham ot so`zlardagi singari maxsus morfologik formalar bo`lib, bu formani olgan sifat so`zlovchining shu belgi orqali predmetga ijobiy munosabatini ifodalash uchun xizmat qiladi. M: To`tiqiz ko`zi bilan shiringina kuldi. (M. I.)
-gina (-kina, -kina) qo`shimchalar ravishlarga qo`shilganda ham xuddi shunday ma'no anglashiladi: Xuddi kechagina bo`lganiday, vaxolanki oradan 35 yil utib ketibdi. (S. B.)
Nazorat savollari:
1- topshiriq. Berilgan sifat so`zlardan belgining ortiqligini, kamligini va o`sha ortiqligini namunaga qarab hosil qiling va ularning ma'nosidagi farqni so`zlab bering.
Tayyor, uzun, cho`ziq, yaqin, qiziq, silliq-, toza, yangi, eski, teskari, dumaloq, ko`k, qora, jigar, pakana.
Qizil - qip-qizil - qizg`ish; qora - qoramtir - qop-qora; pakana - pakangina - pak-pakana.
2- topshiriq. Berilgan qatorlardagi sifatlarga oddiy, qiyosiy, orttirma darajadagi sifatlar bilan belgining kamligi va ortiqligi, o`ta ortiqligini ifodalovchi shakllar o`rtasida qanday semantik - grammatik farq borligini aytib tushuntiring.
qora-qoraroq,- eng qora- qoramtir- qop-qora:
sariq- sariqroq- eng sariq- sarg`ish- sap-sariq:
katta- kattaroq- eng katta -kattagina - kap-katta.
3- topshiriq. Berilgan juftliklarda -gina, -ning, -kina; -mitr, -imtir; -sh, -ish, qo`shimchalari sifatlarning ma'no jihatidan qanday farq qilishini ayting.
Yap-yangi kitob - yangigina kitob.
Tuppa-tuzuk bola - tuzukkina bola.
Pak-pakana odam - pakanagina odam.
Sap-sariq xotin – sariqqina xotin.
Kip-kizil baxmal - kizgish baxmal.
Oq surp – oqish surp.
Qora tun - qoramtir tun.
Ko`k tovoq - ko`kimtir tovoq.
Adabiyotlar:

1. 
   O`zbek tili grammatikasi. 1 tom, Toshkent, 1975, 271-306.
   
2. 
   Hozirgi o`zbek adabiy tili. 1 qism. Toshkent, 1980, 251-256.
   
3. 
   U. Tursunov va boshq. Hozirgi zamon o`zbek adabiy tili. Toshkent, 1992. 280-287.
   
4. 
   Sodikova M. Hozirgi o`zbek tilida sifat. Toshkent, 1974.