Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Nazorat savollari:
1. Berilgan misollarda nisbiy sifatlarning qanday yo`l bilan ifodalanganini aniqlang, tushuntirib bering.
Ishchan, juda ishchan odam (A. K.).
Ko`kni qoplab olgan sanoqsiz yulduzlar, qozonga yopishgan uchqunlardek yaltirab turibdi. (I. R.)
Oppok qizning ko`kish ko`zlari jiqqa ko`z yoshga to`ldi (X. G.)
Ertalabki jismoniy tarbiya salomatlik garovidir.
2. Berilgan sifatlarga –roq qo`shimchasini qo`shib ko`ring. Bu qo`shimcha bilan qo`shila oladigan va qo`shila olmaydigan sifatlar guruhiga ajrating.
Tinch, olmossimon, paxtali, oq, sho’h, tuzli, chuchuk, do`ppili, nam, badavlat, serfarzand, omilkor, zararsiz, baland.
Sifat darajalari predmetlardagi bir xil belgilarni bir-biridan farqlash uchun qo`llaniladi. Bunday holatlarda birdan ortiq predmetlarning belgilari bir-birlari bilan chog`ishtiriladi: qizil-qizilroq, sariq-sariqroq kabi. Belgi ko`rsatishdagi turli xususiyatlari hisobga olinib, sifatlar uch darajaga bo`linadi.
Oddiy daraja. Bu darajadagi sifat predmetning belgisini to`g`ridan to`g`ri ifodalaydi. Asliy sifatlar asosan oddiy darajada bo`ladi va ular boshqa darajalarni hosil qilishda asos bo`ladi: uzun arqon.
Qiyosiy daraja. Qiyosiy daraja bir predmetdagi belgining ikkinchi predmet belgisiga nisbatan ortiq yoki kamligini qiyos yo`li bilan ko`rsatishga xizmat qiladi. Bu darajaning morfologik ko`rsatkichi -roq affiksidir: shirin-shirinroq, katta-kattaroq kabi. -roq affiksi qo`shilib kelgan sifatlar qiyoslanayotgan belgining daraja miqdorini turlicha me'yorda ko`rsatadi. Bu belgi oddiy daraja holatiga etmaganligini, undan biroz kamligini, kuchsiz ekanligini, ortiqligini ko`rsatishi mumkin.
Kiyosiy daraja ba'zan chiqish, jo`nalish kelishiklar formasini olgan ot so`z va ko`ra, qaraganda, nisbatan, ham kabi ko`makchilarning birikish shaklida ham ifodalanishi mumkin: Alisher boshqa bolalarga ko`ra o`tkir zehnli, mehnatsevar chiqdi.
Orttirma daraja. Sifatlarning orttirma darajasi bir predmetdagi belgi ikkinchi predmetiga nisbatan ortiq ekanligini chog`ishtirib ko`rsatiladi. Orttirma daraja oddiy darajadagi sifat oldida «eng» so`zini keltirish orqali hosil qilinadi: eng yaxshi, eng go`zal kabi. Ba'zan orttirma daraja ma'nosi oddiy darajadagi sifatlar oldidan chiqish kelishigi va III shaxs egalik affiksini olgan barcha, hamma, bari kabi olmoshlarni keltirish bilan ham ifodalanadi: barchasidan buyuk, hammasidan go`zal kabi. Ayrim holatlarda ko`plik qo`shimchasi va qaratqich kelishigi affiksini olgan ot va otlashgan sifatlar bilan III shaxs egalik affiksini olgan sifatlarini qator keltirish orqali sifatlarning orttirma darajasi ma'nosi ifodalanadi: yaxshilardan yaxshisi, odamlarning kattasi.