Gnoseologiya. Bilish haqidagi talimot

Mavzu: Gnoseologiya. Bilish haqidagi talimot
Reja:
1.Bilish – voqelikning inson ongidagi inikosi. Bilish muammosining falsafada qo`yilishi.
2.Bilish murakkab dialektik ziddiyatli murakkab jarayon. Bilish bosqichlari.
3.Bilishda ijod, intuitsiyaning o`rni.
4.Falsafada haqiqat muammosi
5.Ilmiy bilish.


Tayanch iboralar: bilish xissiy bilishhaqiqat mantiqiy bilishilmiy bilish gnostisizmobyektiv haqiqat agnostisizmabsolyut (mutlaq) haqiqat sensualizmnisbiy haqiqat ratsionalizmkonkret (real) haqiqat skeptisizmabstrakt haqiqat empirizmijod empirik bilish nazariy bilish intuitsiya


 Bilish muammosining falsafada qo`yilishi. Demokrit - yunon faylasufi (tax mil.avv yillar) Olamni bilish va haqiqatga erishish mumkin. Aristotel – yunon faylasufi (mil.avv yillar) Tabiat – bilish va his qilish manbai. Sezgi – ayrim narsalarni his etadi, tafakkur narsalarning umumiy tomonlarini idrok etadi. Abu Nasr Forobiy ( yillar) Inson barcha bilimlarni tashqi olamdan oladi, u sezgi, idrok, xotira, mantiqiy tafakkur orqali voqelikni biladi. Frensis Bekon – ingliz faylasufi ( yillar) Olamni bilish mumkin. Bilish sezgidan boshlanadi. Bilish manbai – tajriba. Olim Yangi organon asarida bilishning induktiv metodini ishlab chiqqan.
Rene Dekart – fransuz faylasufi ( yillar) Bilishning birdan-bir manbai – tafakkur. Olim bilishda ratsionalizm g`oyasini ilgari surgan. Jon Nokk – ingiliz faylasufi ( ) Sensualizm talimoti asoschisi bilimning asosi hissiy bilish goyasini ilgari surgan. David Yum – ingliz faylasufi ( yillar) Inson real voqelikni bila olmaydi. U faqat o`z sezgilarini bila oladi. Jorj Berkli – ingiliz faylasufi ( ) Barcha narsalar sezgilar majmuasidan iborat. Ular obektiv dunyoning mavjudligini inkor etadilar. Immanuil Kant – nemis faylasufi, tabiatshunos olim ( yillar) U inson bilishi mumkin bo`lgan hodisalar olamini narsa biz uchun deb nomlaydi. Narsa o`zidani inson bila olmaydi, deb hisoblaydi (Vilgelm Gegel – nemis mumtoz falsafasining yirik vakili) Olamni dialektik anglash metodini ishlab chiqdi, olam taraqqiyotining ziddiyatli jarayon ekanligini asoslab berdi.

 Bilish bosqichlari Xissiy bilish (jonli mushohada) Xissiy bilish – narsa-voqea, hodisalarning inson ongida bevosita aks etish jarayoni Xissiy bilish shakllari: sezgi idrok tasavvur Aqliy (mantiqiy) bilish – narsa, hodisalar mohiyati, aloqa munosabatlarini bilish Aqliy (mantiqiy) bilish shakllari: tushuncha hukm (mushohada) xulosa Intuitiv bilish – g`ayrishuuriy bilish, to`satdan bilish.

 Bilish tarkibi Bilish subyekti (bilish harakatining sohibi, shaxs) Bilish obyekti (subyektning bilish faoliyati yo`naltirilgan narsa, hodisa, jarayon) Bilim (bilish natijasi)
 Bilish – insonning olamga faol munosabati. Bilish natijasi bilim. Bilim 3 ta shaklda namoyon bo`ladi: Faoliyat ko`nikmasi Axborot Bilim, ilmiy-nazariy bilim. Faoliyatni rejalashtirish va amalga oshirish Oldin ko`rish, bashorat qilish Olamni va o`z – o`zini anglash.
Gnoseologiyada xaqiqat muammosi Haqiqat – bilishning bosh maqsadi Haqiqat – olamdagi narsa va hodisalarning inson ongida to`g`ri aks etishi, bilimlarimizning obyektiv reallikka mos kelishi Haqiqatning shakllari : obyektiv haqiqat absolyut (mutlaq) va nisbiy haqiqat konkret va abstrakt haqiqat.
Bilish. Ilmiy bilish. Insonning olam haqidagi bilimlari 2 ko`rinishda namoyon bo`ladi: Oddiy, kundalik bilim; Ilmiy, nazariy bilim. Bilish – olam,undagi narsa va hodisalarni, ularning xossa, xususiyatlari va munosabatarini anglash. Ilmiy bilimlar olamdagi narsa va hodisalarni maxsus faoliyat orqali chuqur, atroflicha o`rganish yordamida hosil qilinadi.
Ilmiy bilishni o`ziga xos xususiyatlari: Ilmiy bilish – chin bilimlar hosil qilishga yo`naltirilgan, uzluksiz kechadigan jarayon. Ilmiy bilish insondan maxsus tayyorgarlikni talab qiladi va u inson manaviy faoliyatining eng murakkab ko`rinishi –ilmiy tadqiqot faoliyati hisoblanadi. Ilmiy bilish natijalari –ilmiy bilim deb yuritiladi va u fanlar mazmunini tashkil qiladi. Ilmiy bilish jarayoni murakkab tarkibiga ega: Ilmiy bilish subyekti; Ilmiy biish obyekti; Ilmiy bilish metodlari; Ilmiy bilish shakllari.
 Ilmiy bilish darajalari. Ilmiy bilish – umumiy bilishning quyi darajasi. Unda empirik bilish metodlari, kuzatish, tajriba, tasvirlash o`lchov va h k. Nazariy bilish – ilmiy biishning yuqori darajasi, narsalar mohiyatini tushuntiradi. Nazariy biish metodlari: tarixiylik va mantiqiylik, konkretlik va abstraktlik modellashtirish. Ilmiy bilish shakllari: Ilmiy dalil; ilmiy muammo; ilmiy taxmin; Ilmiy qonun; ilmiy nazariya; ilmiy kashfiyot; Ilmiy bashorat.