Glikozidlar

Exinopanaks ildizpoyasi bilan ildizi - Rhizomata cum radicibus

Echinopanacis

B aland exinopanaks (Echinopanax elatum) Araliyadoshlar (Araliaceae) oilasiga kiruvchi bo’yi 1 m ga yetadigan tikanli buta. Ildizpoyasi yo’g’on,yer ostida gorizontal joylashgan. Poyasi ninasimon tikanli, kam shoxlangan. Barg oddiy, yirik 5 - 1 bo’lakli, o’tkir qo’sh tishli, pastki tomoni tomirlari mayda tikanlar bilan qoplangan. Barg bandi bilan 6 - 18 sm uzunlikda bo’lib, ustida rangli, oddiy soyabonga to’plangan, soyabonlar esa shingilga to’plangan. Gulkosa va tojbarglari 5 tishli. Mevasi - sharsimon, sariq - qizil rangli, 2 ta danakli, sersuv xo’l meva. Iyun - iyulda gullaydi, mevasi avgust - sentyabrda pishadi.
Geografik tarqalishi. Uzoq Sharqda o’sadi.
Mahsulot tayyorlash. Ildizpoyasi kuzda kovlab olinadi, suv bilan yuvib, ochiq yerda quritiladi.
Mahsulotning tashqi ko’rinishi. Tayyor mahsulot ildizpoyadan tashkil topgan. Silindrsimon, ko’ndalangiga burushgan, uzunligi 35sm, yo’g’onligi 2sm, o’ziga xos hidga, achchiq mazaga ega.
Kimyoviy tarkibi. O’simlikning hamma qismida saponinlar bor, efir moy 1,8%.
Ildizpoyada 7% gacha saponinlar - exinoksozidlar, 5% efir moyi bor. Saponin-larning tuzilishi yaxshi o’rganilmagan.
Ishlatilishi. Dorivor preparatlari - astenik (kuchsizlik, zaiflik), (susayishlik) holatlarida markaziy nerv sistemasini stimullovchi, qo’zg’atuvchi vosita sifatida, hamda gipotaniyada qo’llaniladi.
Dorivor preparatlari. Nastoyka.

Man’chjuriya araliyasi ildizi - Radieces Araliae mandshuricae

B aland araliya (Aralia mandshurica) Araliyadoshlar (Araliaceae) oilasiga kiruvchi bo’yi 5 m ga etadigan daraxt. Tanasi tikanlar bilan qoplangan. Bargi yirik, 1 m gacha bo’ladi, 2 - 3 marta patsimon murakkab barg. Har qaysi bargi 3 - 4 juft birinchi tartibdagi bo’laklardan, ular
o’z navbatida 5 - 11 ta bargchadan tashkil topgan. Bargchadan tuxumsimon, o’tkir uchli, tuksiz, tishsimon qirrali. Bargning umumiy bandi siyrak tikanlar bilan qoplangan.
Gulkosachasi 5 ta, uch tishli bargchalardan, gultojisi sariq - oq rangli, tuxumsimon 5 ta, otaligi 5 ta, onaligi 5 xonali.
Mevasi - sharsimon, ko’k - qora rangli, 5 ta danakli xo’l meva.
Iyul - avgustda gullaydi, mevasi oktyabrda pishadi.