Gistologiya, stitologiya va

Rasm 8.7. Mielinsiz nerv tolasining 
(kabei tipidagi) ко 'ndalang kesimi (sxema).
Rasm 8.8. Mielinsiz nerv tolalarining bo 'ylama kesimi. 
1 - o'qli silindrlar, 2 -lemmotsit yadrosi
271

---

Mielinli nerv tolalari
M ielinli (neurofibra myelinata) yoki mag‘ izli nerv tolalari ham 
markaziy, 
ham 
periferik 
nerv 
sistemasida 
uchraydi 
(rasm 8.8). Ular mielinsiz nerv tolalariga qaraganda ancha yo‘g‘on 
bo‘lib, diametri 20 mkmgacha etadi. Mielinli nerv tolasi ham o“q 
silindrdan va uni о rab turgan neyrolemmotsitdan tuzilgan, lekin 
uning o‘q silindri yo‘g‘onroq, pardasi esa murakkabroq tuzilgan. 
Shakllangan mielinli nerv tolasining pardasida odatda ikkita: 
ichki, qalinroq mielin qavat (stratum myelini) va tashqi. neyrolem- 
motsitning sitoplazmasi, yadrosi va neyrolemma (neurolemma) 
dan tashkil topgan yupqa qavatlar farqlanadi.
Mielinli nerv tolasining hosil boMishida dastlab o‘q silindr 
lemmotsit (Shvann hujayrasi) ga botib kirib chuqurcha hosil 
qiladi. Chuqurchaning ikki chetidagi lemmotsit membranasi bir- 
biri bilan birikib, mielinsiz nerv tolasidagidek mezakconni hosil 
qiladi. So'ngra mczakson uzunlashadi va o ‘q silindr atrofida 
kontsentrik ravishda bir necha marta zich o‘ralib, qatma-qat zich 
zona - mielin pardasini hosil qiladi. 0 ‘ralish davrida Shvann 
hujayrasining sitoplazmasi va yadrosi tashqariga siqib chiqariladi. 
Elektron mikrofotografiyalarda mielinli tolada bosh zich va 
intraperiodal chiziqlar ko‘rinadi. Birinchisi neyrolemmotsit plaz- 
molemmasining sitoplazmatik yuzalarini qo‘shilishidan hosil 
bo'lsa, ikkinchisi esa neyrolemmotsit plazmolemmasining qo'shni 
ekstratsellyulyar qavatlarini birikishidan hosil boMadi. Shuni 
ta’kidlab o‘tish lozimki, mielin pardasining shakllanishi Shvann 
hujayrasining o'sishi va o‘q silindrning uzayishi bilan bir vaqlda 
ro‘y berao‘ramidan kengroq bo‘ladi va. shu sababli, barcha o‘ramlarning 
cheti albatta o‘q silindrga tegib turadi. Bundan ko'rinib turibdiki, 
mielin parda ba’zi mualliflar ta’kidlaganidek, Shvann huiayrasi 
ishlab chiqargan qandaydir mahsulol emas, balki 
ushbu 
hujayraning o‘q silindr atrofida bir-biriga zich yopishib yotgan bir 
necha qavat plazmolemmasidan iborat. Plazmolemma lipid va 
oqsillardan iborat boMganligi uchun mielin parda osmiy tuzlari 
bilan qora yoki to‘q jigar rangga bo‘yaladi, shu bois “mag'izli 
nerv tolasi” degan ibora mielinli nerv tolasiga nisbatan ishlaliladi.
272

---