Гидрометрия

Синов саволлари:
1.Сув сатҳини кузатишдан асосий мақсад нима?
2.Сув сатҳининг тебраниши қандай муддатлар учун ўрганилади?
3.Сув сатҳининг кўп йиллик тебраниши нималарга боғлиқ?
4.Сув сатҳининг йиллик тебранишига қандай омиллар таъсир этади?
5.Сув сатҳининг фаслий ва кунлик тебранишлари нималарга боғлиқ?


1.1.3. Сув ўлчаш постларини ташкил этиш тамойиллари,
улардаги баландлик ва ҳисоб системаси

Маълумки, сув объектларида олиб бориладиган сув ўлчаш ва кузатиш ишлари гидрометеорологик станция ва постларда олиб борилади. Ушбу мавзуда сув ўлчаш постларини қуриш тамойиллари, кузатишларни амалга оширишда асос бўладиган «0» график текислиги, уни танлаш қоидалари ва орттирмалар ҳақидаги маълумотлар келтирилади.

Сув ўлчаш тизимларини ташкил этишда (қуришда) қуйидаги икки тамойилга асосланиш корак:
1) маълум бир сув ўлчаш постида йиллар давомида олиб борилаётган кузатиш маълумотларини бир-бири билан солиштириш мумкин бўлсин;
2) бир сув объетида ташкил этилган бир қанча сув ўлчаш постларининг маълумотларини ўзаро солиштириш имкони бўлсин.
Сув ўлчаш постларида ягона кузатиш тизими ва усуллари қўлланилгандагина юқорида қайд этилган ҳар икки қоидага амал қилиш имконияти яратилади.
Ҳар қандай сув ўлчаш пости қуйидагилар билан жиҳозланган бўлиши шарт:
1) баландлик болгиси (ропорлар);
2) сув ўлчаш қурилмаси (рейкали, қозиқли ёки ўзи ёзар қурилма бўлиши мумкин).
Сув сатҳини ўлчаш ишлари шартли равишда қабул қилинган горизонтал токислик-"0" график токислигига нисбатан олиб борилади. Бу токислик дарёнинг тарихий минимал сув сатҳидан камида 0,5-1 м пастда танлаб олинади. Сув сатҳини кузатиш ишларининг "0" график токисликка нисбатан олиб боришдан кўзланган мақсад қуйидагилардан иборат:
1) кузатишларнинг бир хиллигини таъминлаш;
2) уларнинг мусбат қийматларда қайд этишга эришиш.
Ҳар қандай сув ўлчаш постида "0" график токислигининг баландлиги унинг бутун иш фаолияии давомида ўзгармайдиган қилиб танланади. Агарда бирон бир дарёда бир-биридан унча узоқда жойлашмаган сув ўлчаш постлари бўлса, улар учун битта умумий "0" график токислиги баландлиги танланиши мумкин.
Кўллар ва сув омборларидаги сув ўлчаш постларида ҳам битта умумий "0" график токислиги баландлиги болгиланади. Айрим ҳолларда қуйидаги сабабларга кўра "0" график токислигининг баландлигини ўзгартиришга тўғри колади:
1) "0" график токислигининг баландлиги нотўғри танланганда;
2) сув ўлчаш пости узок масофага кўчирилганда;
3) дарёнинг сув сатҳи режими коскин ўзгарганда.
Сув ўлчаш постида "0" график токислигидан ташқари яна бир "0" кузатиш токислиги мавжуд. "0" кузатиш токислиги ҳақиқий токислик бўлиб, у қозиқли постларда қозиқнинг þзасидан, рейкали постларда эса рейканинг "0" болгисидан ўтади. "0" кузатиш токислигининг баландлиги ропорга нисбатан ниволирлаш ёрдамида аниқланади.
Сув сатҳини кузатишни осонлаштириш мақсадида ҳар бир сув ўлчаш қурилмаси (рейкали ёки қозиқли) учун орттирма (приводка) ҳисоблаб топилади.
Орттирма доб "0" кузатиш токислиги баландлиги билан "0" график токислиги баландлиги орасидаги фарққа айтилади.