Geoekologiyа fanidan O’quv-uslubiy majmua

Tabiatdan foylalanishning geoekologik tamoyillari. Tabiiy resurslardan foydalanishning geoekologik asoslari xal qiluvchi ahamiyatga ega. Bu borada ekologik muvozanat-ekologik vaziyat-ekologik toza texnologiya va maxsulot-ekologik tozalik va salomatlik tizimlarida ishlab chiqarishini tashkil qilish va amalga oshirish muxim ahamiyat kasb etadi. Bu jihatdan geoekologik asoslar geografik tamoyillarga yaqin turadi yoki ularni to’ldiradi, ular bir-birlari bilan o’zaro bog’liqlik va aloqada rivojlanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tabiiy boyliklardan foydalanishda shunday ilmiy tamoyillarga asoslanish zarurki bunda tabiat ham, jamiyat ham aziyat chekmasligi lozim. Biosferada tabiiy komponentlarni bir-birlari bilan o’zaro muvozanatda bo’lishi bilan birga, tirik tabiat bilan notirik tabiat o’rtasidagi o’zaro ekologik muvozanat tamoyiliga kura xar bir tabiiy chegaralangan hududda ikki turdagi tabiat orasida shunday teng munosabat mavjud bo’ladiki, bunda ular bir-birlarini ma’lum muvozanatda
bo’lishligini taqozo qiladi. Lekin ulardan birini tashqi ta’sir natijasida buzilishi uzoq muddatli (bir necha yuz asrli) muvozanatni ishdan chiqishiga olib keladi. Ushbu buzilishning parametrlari asosida sodir bo’lgan hodisa boshqa bir necha
hodisalarni tarkib topishiga ta’siri bilan belgilanadi (sabab-oqibatlar zanjirini bir-birlari bilan tutashib ketishi). Ekologik muvozanat juda ham mo’rt bo’lib, ko’p hollarda landshaftlarning suv maromi, o’simlik olamini qashshoqlashishi, tuproq qoplamini buzilishi bilan bog’liq (Orolbo’yi, Balxashbo’yi va boshq.).
Inson mexnat faoliyatini ekologik jihatdan tozalik tamoyili muammolar echimida amaliy adamiyatga ega. Bu tamoyil ishlab chiqarish jarayonida va kundalik turmushda vujudga kelgan turli qattiq, suyuq va gazsimon chiqindilarni atmosfera va suv xavzalari, tuproqqa chiqarishdan oldin ularni obdon tozalab, butunlay zararsizlantirilganidan so’ng tabiiy muhitga chiqarish zarurligini asoslaydi. Mazkur tamoyilni amaliyotda tatbiq etilishi atrof-muhit ifloslanishini to’xtatish va uni barqaror tozalanishda eng samarali isoblanadi. Bizningcha, avvaliga qisman, keyinchalik vaqt mobaynida to’liq amal qilishga bosqichma-bosqich o’tish bilan tabiiy muhitni tozalanishiga erishish mumkiin bo’ladi.
Tabiat resurslaridan me’yoriga yarasha foydalanish tamoyilini oldingi tamoyil bilan birgalikda qo’llanilishi maqsadga muvofiq, chunki ular bir-birlarini taqozo etadi. Tabiat va uning resurslari cheksiz emas, ular uz o’lchamiga ega. Ularni ifloslanishi esa foydalanish jarayonini murakkablashtiradi, su’niy taqchilliklarga sabab bo’ladi. Binobarin, tabiiy boyliklardan extiyoj va me’yorga katta e’tibor bergan holda foydalanishni tashkil etish ayni muddao. Bu borada tiklanadigan, tiklanmaydigan, ikkilamchi resurslarni barcha o’lchamlarini xisobga olgan holda me’yoriy foydalanishga amal qilish tamoyili barcha turdagi ishlab chiqarish jarayonida va insonni kundalik turmushida qo’llanilishi darkor.
Tabiatdan foydalanish jarayonining majmualiligi va bu borada tadbirlarni ekologik jihatdan asoslanganlik tamoyili ishlab chiqarishni atrof-muhitga salbiy ta’sirini iloji boricha kamaytirishga, muhitning tozalanishiga, aholining turli kasalliklarga mubtalo bulmasligiga ijobiy ta’sir etadi. Tabiiy resurslardan foydalanish chog’ida barcha texnologik jarayonlarni ekologik jihatdan atrof-muhitga ta’siri eng kichik ko’rsatkichlarga qadar pasaytirilishi ekologik muammolarni echimini tezlashtiradi. Bunga chiqindisiz texnologiya, berk texnologiya kabi ishlab chiqarish jarayonlarini qo’llashga o’tish bilan erishiladi.
Ikkilamchi resurslarni majmuasi to’liq qayta ishlash tamoyiliga amal qilish bilan ishlab chiqarish jarayonida vujudga kelgan terrikonlar, ag’darmalar va boshqalarni, maishiy turmushda tarkib topayotgan turli chiqindilarni qayta ishlash bilan atrof muhitni ifloslanishini va yaylovlarni band bo’lishini oldi olinadi.