Геодезиядан 1-практикум

Тахминий сонларни аниқлиги
Ўлчаш натижалари бўлган тахминий сонларнинг аниқлиги хатолар қийматига боғлиқ. Ўлчаш натижаларининг сонли қийматларида одатда ўлчаш воситаларининг саноқ олиш мосламалари олишга имкон берган миқдорда рақамлар ёзилади.
Мисоллар:
- агар бурчак ўлчаш асбоб минутларгача саноқ олишга имкон берса, унда 85⁰ ёки 85⁰ 00' 00" эмас балким 85⁰ 00' ёзилади;
- сантиметрнинг юзли бўлагини санашга имкон берадиган чизғичнинг миллиметрли шкаласи бўйича планда чизиқлар кесмаларининг ўлчаш натижалари, мисол, 24 см эмас, балким 24,00 см ёзиш керак.
Лекин техник воситалар ёрдамида ҳосил қилинган натижаларнинг сонли қийматларида, барча рақамлар ҳамма вақт ҳам тўғри эмас, чунки яхлитлаш хатолари ўлчаш хатоларидан кичик бўлиши мумкин. Агар хатонинг қиймати (ўрта квадратик ёки чекли) маълум бўлса, унда натижа ўлчанган миқдорнинг ҳақиқий қийматини оралиқли (интервалли) баҳолаш кўринишида ифодалаш мумкин. Масалан, D = 344,55м чизиқ учун чекли хатони қиймати ∆D = 0,22м бўлса, ўлчаш натижани D = 344,55 ± 0,21 м кўринишда ёзиш мумкин. Бу шуни билдирадики, чизиқ узунлигининг ҳақиқий қиймати 344,34 дан 344,76м оралиқгача бўлиши мумкин.
Кўп ҳолатларда конкрет ўлчашлардаги хатоларнинг қийматлари номаълум, шунинг учун ўлчанган миқдорнинг аниқ қиймати ҳам номаълум бўлади. Аммо геодезия амалиётида деярли ҳамма вақт чекли, абсолют ёки нисбий хато ўлчашнинг маълум шароитлари учун (ўлчаш объекти, техник воситалар, услублар ва ҳ. к) ўрнатилган бўлади.
Чекли хатоларнинг қийматлари бўйича, ўлчаш натижаларини ифодалайдиган, тахминий сонларни оралиқли баҳолашини ҳисоблаш мумкин.
Агар абсолют эмас, нисбий чекли хато маълум бўлса, унда (2) формула асосида чекли хатони тахминий абсолют қийматини ҳисоблаш мумкин. Масалан, чизиқ узунлиги D = 109,25м 1/1000 чекли нисбий хато билан ўлчанган. Унда абсолют чекли хатосини инобатга олиб ўлчаш натижасини қуйидагича ифодалаймиз D = 109,25 ± 0,11м.

4. 
   Тахминий сонлар билан арифметик ҳисоблашлар қоидалари