Геодезиядан 1-практикум


Геодезик ўлчашларнинг аниқлиги



Download 13,03 Mb.
bet3/86
Sana31.03.2022
Hajmi13,03 Mb.
#522208
TuriПрактикум
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   86
Bog'liq
Охунов З.Д Геодезиядан практикум (ўқув қўлланма)

Геодезик ўлчашларнинг аниқлиги
Ўлчаш аниқлиги деб, олинган натижани ўлчанадиган миқдорнинг ҳақиқий қийматига яқинлашиш даражаси тушунилади. Ўлчаш натижасининг ҳақиқий қийматидан четланишига ўлчаш хатоси деб айтилади (юқори аниқликдаги ўлчашларга кичик хатолар ва аксинча, катта хатолар аниқлиги паст ўлчашларни тавсифлайди).
Агар бир миқдорни ўлчаб, топилган қийматини , ҳақиқий қийматини х десак, булар ўртасидаги фарқ ўлчаш хатоси дейилади. Хатони  билан белгиланса, у вақтда ўлчашнинг абсалют хатоси қуйидагича бўлади
. (1.1)
Бирон миқдор маротаба ўлчанса, ҳар бир ўлчашда маълум хато бўлишини эътиборга олиб, уларни билан ифодалаш мумкин, бунга хатолар қатори дейилади.
Нисбий хато абсолют хато ва ўлчанган катталикни ҳақиқий қийматининг нисбати орқали ифодаланади, яъни
. (1.2)
Масалан, 400 м чизиқ узунлигига 0,20 м га тенг абсалют хато тўғри келса, унда нисбий хато қуйидагини ташкил қилади
.
Ўлчаш хатолари миқдори, такрорланиши ва қатор турли сабабларга кўра уч турга бўлинади:

  1. Қўпол хато.

  2. Систематик (мунтазам) хато.

  3. Тасодифий хато.

Қўпол хато деб хатолар қаторида абсалют қиймати бўйича қатордаги бошқа хатолардан бир неча марта катта фарқ қиладиган хатога айтилади. Қўпол хато ўлчашда янглишиш орқали содир бўлади. Масалан, пулат лента билан масофа ўлчанаётганда лента қўйилиш сонини адашиб санашда, шунингдек, бурчак ўлчашда саноқ олиш масламасидан нотўғри саноқ олиш оқибатида қўпол хато келиб чиқади.
Агар ўлчаш натижаси қўпол хатолардан озод бўлса, унда ўлчаш натижаси ҳам систематик ва ҳам тасодифий хатолардан иборат бўлади яъни,
,
бу ерда  - умумий хатони ташкил этадиган, систематик қисми;
 - умумий хатони ташкил этадиган тасодифий қисми.
Систематик хато деб хатолар қаторида мутлоқ қиймати катта бўлмаган бир хил ишора ва бир хил қийматда такрорланадиган хатога айтилади.
Систематик хато асбобнинг камчилигига, ташқи муҳитга ва ўлчовчининг малакасига боғлиқ бўлади. Масалан, масофа ўлчанаётганда лентанинг узунлиги унинг ҳақиқий қийматидан фарқ қилса, ҳаво ҳароратининг ўзгариши ҳам лента узунлигига таъсир қилиб систематик хатони келиб чиқишига сабаб бўлади. Систематик хатони асбоб хатосини ва ташқи муҳит таъсирини ҳисобга олиш йўли билан камайтирилади.
Ўлчаш натижалари амалда систематик хатолардан ҳоли бўлса, уларнинг ҳақиқий қийматидан четланиши асосан тасодифий хатолар билан тавсифланади
. (1.3)
Тасодифий хато деб хатолар қаторида турли ишора ва қийматга эга бўлган, абсалют қиймати маълум чегарадан ошмаган ҳолда такрорланадиган хатога айтилади. Тасодифий хатони келиб чиқиши ўлчаш шароити, асбобнинг аниқлиги, ўлчовчининг тажрибаси каби омилларга боғлиқ бўлади.
Тасодифий хатоларни йўқотиб бўлмайди. Ўлчаш хатолари назариясининг асосий вазифаларидан бири тасодифий хатоларнинг келиб чиқиш қонуниятларини ўрганиб, унинг таъсирини камайтириш йўлларини ўрганишдан иборатдир.

Download 13,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   86




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish