Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

Savol va topshiriqlar
1. Sayyoramiz bo‘ylab chuchuk suv qanday taqsimlangan? Unga «boy» va «kam bag‘al» 
hududlarni ajrating.
2. Nima uchun bir qator mamlakatlar o‘zlarida daryo va ko‘llar yetarli bo‘lishiga 
qaramay, ichimlik suvini boshqa mamlakatlardan sotib olishga majbur bo‘lmoqdalar? 
Ular qaysi mamlakatlar ekanligini aniqlang.
3. «Atlas» ma’lumotlaridan foydalanib, biologik resurslarga baho bering.
4. Dunyo okeani qanday sabablar tufayli ifloslanib bormoqda? Uning qanday oqibatlarga 
olib kelishini o‘ylab ko‘ring.
5. Iqlimiy va kosmik resurslar, noan’anaviy resurslar deb qanday boyliklarga aytiladi?
6. Rekreatsiya resurslari deb qanday tabiiy boyliklarga aytiladi va ularning jamiyat 
hayotida tutgan o‘rni qanday? Rekreatsiya resurslariga boy bo‘lgan mamlakatlarni 
O‘zbekistonning shunday resurslarga boyligi bilan taqqoslang va baholang.

---

28
7-§. Atrof-muhitning ifloslanishi
Tayanch iboralar
Tabiiy omillar, antropogen omillar, gidrosfera, atmosfera, atrof-muhitning if-
loslanishi, ekologik siyosat.
Atrof-muhitning ifloslanishida 
tabiiy
va 
antropogen
omillar asosiy rol 
o‘ynaydi.
Tabiiy omillar asosida atrof-muhitning ifloslanishi, avvalo, tabiiy yo‘l bilan – 
chaqmoq chaqishi, o‘t-o‘lanlar va o‘rmonlarning yonishi, vulqonlarning otilishi, 
shamol harakati, biosferada uzluksiz boradigan chirish (o‘simlik va hayvonot 
qoldiqlari) va boshqa jarayonlar natijasida yuz beradi. Ular yiliga millionlab 
tonna chang-to‘zonlarni havoga chiqarib yuboradi.
Ammo hozirgi vaqtda tabiatning ifloslanishida sun’iy omillar (antropogen 
jarayon) eng ko‘p qatnashmoqda. Atmosferaga chiqarilayotgan ifloslanishning 
2/3 qismi uning hissasiga to‘g‘ri keladi.
Atrof-muhitning ifloslanishi natijasida Yer yuzasining o‘simlik va hayvonot 
dunyosi, ko‘p asrlik tarixiy yodgorliklar va inshootlar birdek zarar ko‘rmoqda. 
Xalqimiz orasida «Suv yetti yumalab toza bo‘ladi» degan tushuncha bor. 
Darhaqiqat, tabiat me’yorida bo‘lsa, turli oqova, chiqindilarni zarar sizlantirish, 
tozalab olishdek noyob xususiyatga ega. Biz atmosferaga chiqarib kelayotgan 
is (CO) gazi fotosintez jarayoni tufayli o‘simliklar tomonidan uzluksiz qayta 
ishlanib, kislorodga aylantirilib, tabiatga yana qaytarilishini bilamiz. Ammo 
tabiatga chiqarib tashlanayotgan iflosliklar so‘nggi davrlarda shu darajada 
me’yoridan oshib ketayaptiki, oqibatda tabiat o‘z-o‘zini tiklash, tozalash 
xususiyatidan tobo ra mahrum bo‘lib bormoqda.
Atrof-muhitning ifloslanishi barcha geografik qobiqlarda kuchayib bor-
moqda.