Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

iQLimiY VA KOsmiK REsURsLAR
Iqlimiy va kosmik resurslar qatoriga insoniyatga xizmat qilayotgan 
quyosh, 
shamol
va 
geotermal
energiya resurslari kiradi. Bular va Dunyo okeanining
energiya resurslari 
noan’anaviy energiya resurslari
deyiladi.
Bunday resurslar orasida eng ahamiyatlisi 
quyosh energiyasidir.
Yerdagi 
hayot manbayi hisoblanadigan bu energiyadan inson o‘z manfaatlari yo‘lida 
doimo foydalanib kelmoqda. Quyosh bitmas-tuganmas energiya manbayidir.
Yer yuzasiga yetib keladigan quyosh energiyasi miqdori shun chalik kattaki, 
u yer qa’rida aniqlangan jami mineral yoqilg‘ilar quvvatidan o‘nlab, jahonda 
hozir iste’mol qilinayotgan jami energiyaga nisbatan minglab marta ortiqdir. 
Tabiiyki, yer yuzasining quyoshli kunlar eng ko‘p va quyosh nurlari eng tik 
tushadigan qurg‘oqchil tropik mintaqalarida quyosh ener giyasidan foydalanish 
imkoniyatlari katta. Hozirgi vaqtda jahonning bir qator mamlakatlarida quyosh 
elektr stansiyalari qurilgan.
Muhim noan’anaviy energiya vositalaridan biri 
shamol energiyasidir.
inson 
qadimdan shamol tegirmonlari, yelkanli kemalar xizmatini tashkil qilishda 
shamol energiyasidan foydalanib keladi. Bunday energiya resurslariga, ayniqsa, 
Yer yuzasining nisbatan sershamol mo‘tadil mintaqalari boy.
Yana bir muhim noan’anaviy energiya manbayi Yerning o‘zi, uning ichki 
energiyasidir. bu energiyani 
geotermal energiya
ham deyiladi. Geotermal 
energiyaga, ayniqsa, issiq tabiiy bug‘lar va termal suvlarning tektonik yoriqlar 

---

25
orqali Yer yuzasiga chiqib turgan va chiqishi yaqin bo‘lgan hududlar juda boydir. 
Odatda, bunday hududlar o‘z vaqtida tektonik harakatlar ancha faol o‘tgan 
mintaqalar bo‘ylab joylashgan. Ular vulqonli va geyzerli Islandiya, Yaponiya, 
Yangi Zelandiya, Filippin, Italiya, Meksika, AQSHning g‘arbiy, Rossiyaning 
sharqiy rayonlari va boshqalardir.
So‘nggi yillarda, bir tomondan, samarali yoqilg‘i zaxiralarining kamayib 
borishi, ikkinchi tomondan, asosan, ekologik «toza» bo‘lganligi sababli, jahonda 
noan’anaviy energiya resurslaridan foydalanishga bo‘lgan e’tibor kuchayib 
bormoqda.