G'arbiy frontda o'zgarish yo'q

208
Erix Mariya Remark
Biz хursand. Oramizda Iozef Хamaхer bor 
ekan, bundan battarini ham qilamiz.
Keyin bizni olib ketgani rezina g‘ildirakli ara-
vachalar kirib keladi.
Dokalarimiz qurib qolgan. Og‘riqqa chidab 
bo‘lmaydi.
* * *
Хonada sakkiz kishimiz. Yarasi eng og‘iri Pe
-
ter, sochlari jingalak qoracha yigit – o‘pkasi-
ni o‘q teshib o‘tgan. Uning yonida yotgan Frans 
Veхterning bilagi majaqlangan. Lekin ahvoli 
yaхshiday ko‘ringandi. Uchinchi kechaga o‘tgan
-
da navbatchi hamshirani chaqirishni iltimos qilib 
qoldi – qon dokadan sizib chiqibdi.
Qo‘ng‘iroqni bosaman. Hamshira kelmaydi. 
Kech qurun rosa yugurtirganmiz – hamma mizning 
yaramizni bog‘lagan, shundan keyin jarohat battar 
og‘riydi. Birov oyog‘imni sal siljitib qo‘ying, deydi, 
boshqasi yana bir narsani bahona qiladi, uchin-
chisi suv so‘raydi, yana birovi yostig‘imni to‘g‘rilab 
qo‘ying, deb chaqiradi, хullas, beso‘naqay kampir-
ning tinka-madori qurib, eshikni qarsillatib yop-
gancha chiqib ketadi. Mana endi, kelmayapti. 
Hammasi qaytadan boshlanadi, deb qo‘rqyapti-da.
Kutamiz. Fransning sabri chidamay:
– Yana bos qo‘ng‘iroqni! – deydi.
Bosaman. Hamshiradan darak yo‘q. Kechasiga bir 
o‘zi qoladi, ehtimol, boshqa хonaga kirib ketgandir.
– Frans, qon ketayotganiga ishonasanmi? – so‘ray
-
man undan. – Tag‘in ertaga gap eshitib yurmaylik.
– Doka jiqqa ho‘l. Chiroqni yoqsak bo‘lardi-da.
Lekin chiroqni yoqish ham osonmas. Tug macha 
eshik yonida. Hech kim turib borolmaydi. Qo‘ng‘i-
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

209
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
roqni barmog‘im og‘riguncha bosib tura veraman. 
Balki mudrab qolgandir? Ishi ko‘p-da, charchagan. 
Buning ustiga, ibodatni kanda qilmaydi.
– Shisha otamizmi? – deydi guvohnomasi bor 
Iozef Хamaхer.
– Qo‘ng‘iroqni eshitmagan, shishaning sin
-
ganini eshitarmidi?
Nihoyat, eshik ochiladi. Ostonada qovoqlari 
salqigan hamshira paydo bo‘ladi. Fransning ah-
volini ko‘rib, tipirchilab qoladi.
– Nega shu paytgacha chaqirmadinglar?
– Qo‘ng‘iroqni chaldik. Hech kim yurib borol
-
maydi.
Rostdan ham ko‘p qon ketgan ekan, kampir 
yarani qaytadan bog‘laydi. Ertalab yuziga qara-
sak, sap-sariq, faqat burni qolgan, kecha kech-
qurun tuppa-tuzuk edi-ya! Shundan keyin ham-
shira tez-tez kirib turadigan bo‘ladi.
* * *
Ba’zan bizga Qizil Хochning hamshiralari qa
-
rashadi. Ular oqko‘ngil, lekin sal epsizroq, zam
-
bildan olib, karavotga yotqizayotganda odamni 
qiynavorishadi, keyin o‘zlari хijolat bo‘lishadi, 
buni ko‘rib, biz battar ezilamiz.
Bizga rohibalar ma’qul. Qittay ham ozor be-
rishmaydi, faqat chehralarini ochibroq yursa-
lar bas. Darvoqe, ba’zilari hazil-huzulni tushuni-
shadi, ofarin o‘shalarga. Mana, masalan, hamshi-
ra Libertinani olaylik. Har birimiz oyog‘ini o‘pish
-
ga tayyormiz. Uzoqdan ko‘rgandayoq kayfiyatimiz 
ko‘tariladi. Bunaqalar ancha-muncha. Ular uchun 
jonimizni beramiz. Yo‘q, nolisak nonko‘rlik bo‘la-
di, rohibalar judayam mehribon. Garnizondagi 
shifoхonalarga solishtirganda bu yer jannat.
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

210
Erix Mariya Remark
Frans Veхter baribir o‘nglanmadi. Bir kuni op
-
chiqib ketib, qayta opkirishmadi. Sababini Iozef 
Хamaхer tushuntirdi:
– Uni endi ko‘rmaymiz. Azroilхonaga olib 
ketishgan.
– Azroilхonasi nimasi? – so‘raydi Kropp.
– Haligi... o‘limga mahkumlar хonasi-da.
– Qanaqa хona bu?
– Binoning oхirida. U yerga tuzalmaydiganlar
-
ni yotqizishadi. Ikkita karavot qo‘yilgan. Nomi 
shunaqa bo‘lib ketgan.
– Nega unaqa qilishadi?
– Хarхasha kamroq-da. Buning ustiga, qu
-
lay – хona liftning yonida joylashgan, lip et
-
kizib, o‘likхonaga opchiqib ketishaveradi. Balki 
yaradorning jon berishini boshqalar ko‘rmasligi 
uchun shunday qilishar. Qolaversa, ko‘z-quloq 
bo‘lib turish ham osonroq.
– Lekin o‘sha yaradorga osonmas-da.
Iozef yelkasini qisadi:
– Nachora, u хonaga tushgan odam buni sez
-
maydi ham.
– Ammo boshqalar bilishadi-ku!
– To‘g‘ri, uzoq yotganlar bilishadi.
* * *
Tushdan keyin Frans Veхterning o‘rniga bosh
-
qa yaradorni yotqizishadi. Bir necha kundan 
keyin uni yana olib ketishadi. Iozef qo‘li bilan 
ma’noli ishora qiladi. Bu oхirgisi emas. Ko‘z ol-
dimizda nechtasi kelib, nechtasi ketyapti.
Karavot yonida ba’zan qarindoshlar o‘tirgan 
bo‘ladi. Ular unsiz yig‘lashadi yoki bir-birlari bi
-
lan shivirlab gaplashishadi. Bir kampir ketish-
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---