G’alaba ko’ship qoniwlar

Tema : IV-X a’sirlerde Qitay
III a’ kriziske ushirag’an Xan imperiyasi orninda – Vey,Shu,U kibi 3 mamleket payda boldi.III a’ Qitayda jerge iyelik etiw qatinasiqlari qa’liplese baslaydi.VI a’ II yariminda Tu’rk qag’anlig’inin’ basip aliw qa’wpi Qitaydin’ birlesiwine tu’rtki boladi.Suy a’wla’di (589-618) da’wirinde 1) 4 a’sirlik urislarg’a shek qoyildı, 2) Qıtayda oraylasıw aqırına jetti, 3) egin maydanları keńeyip,sawda satıq janlanıp,qalalar rawajlana baslaǵan 4) Salıqlardı táriplestirip, pul reformasın ótkeredi. Walayatlar arasindag’i qatinaslardi bekkemlew ha’m Xuanxe ha’m Yantszi arasindag’i aymaqlardi sawda satiq qatinasina tartiw maqsetinde Ulli Kanal quriladi.Bul ta’dbir mamlekette jalg’iz suw jolinin’ payda boliwina ha’m shig’is walayatlarg’a ten’izge shig’iwg’a sharayat jaratti.
Qitaydin’ arqa-batisindag’i ha’kimlerden biri Li Yuan 618-j Tan áwládina (618-907) tiykar saladi.Tan imperiyasi dáwirinde barliq jer ma’mlekettiki dep dag’azalandi.624-j qabil etilgen nizam boyinsha ha’r xojaliq 80 mu (1mu – 6 sotix) g’a deyin jer ijarag’a alg’an.Olar tut ag’ashin o’siriw ma’jbu’riyetin aladi.Ayrim ámeldarlarǵa – ataq hám lawazımlarına qarap 500 mu dan 10 min’ mug’a deyin, ayrıqsha xizmet kórsetken a’skerler yamasa ámeldarlarg’a 300 mu dan 6 min’ mug’a deyin jer berilgen. Loyan Ulli kanalin qaziwg’a 2 mln,Qitay diywalin quriwg’a 1 mln adam jumsalg’an.
Qitayda VI a’ aq qalalar birqansha jetilisedi. Ullı kanal hám teńiz jaǵalawları boylap VII a’ Yanshjou,Xanshjou,Kayfin qalalari jetilisti. Tan imperiyasi da’wirinde tu’nde ko’shege shiqqanlar 70 du’rre m jazalang’an.Bul qalada tinishliqti ha’m mal-mu’lktin’ qa’wipsizligin saqlaw maqsetinde a’melge asirilg’an. VII-VIII a’ Qitayda taw-ka’nshilik, farfor ha’m gu’lal buyimlar islep shig’ariw rawajlandi. En’ u’lken bazar Yanshjouda edi. Ol suw hám qurǵaqlıq sawda jolları kesisken aymaqta jaylasqan edi. VII a’ birden bir pul Cyan engiziliwi ekonomikaliq rawajlaniwg’a alip keldi.
Tan áwladi Batis Túrk qaǵanlıǵına qarsi 20 jıldan artıq dawam etken urislar alip baradi hám jeńiske erisedi. 640-j UJJ boyinda jaylasqan Gaoshan mamleketin jen’edi.Sonnan keyin uyg’irlarg’a qarsi uzaq jillar dawam etken urislar baslanadi. 668-j Koreyani jen’ip Pxenyan qalasina kirip baradi.Qitay VII-VIII a’ aktiv sirtqi siyasat alip baradi.Tu’rk qag’anlig’i,Arab xalifalig’i, Vizantiya,Yaponiya,Hindistan m diplomatic qatinasiqlar ornatadi.