G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Kraxmal donachalari
. Kraxmal о‘simlik hujayralaridagi keng 
tarqalgan uglevodlardan biri. U g‘amlangan oziq sifatida tо‘planadi. 
Uning hosil bо‘lishida albatta plastidalar ishtirok etadi. 
Assimilyasion kraxmal о‘simlikning yashil organlarida hosil 
bо‘lgan kraxmal amilaza fermenti ta’sirida gidrolizlanib, erigan 
holdagi shakarlarga aylanadi va о‘simlikning oziq tо‘plashi uchun 
moslashgan organlariga oqib kelgan shakarlar amilosintetaza fermenti 
yordamida yana g‘amlanadi yoki ikkilamchi kraxmalga aylanadi. 
G‘amlangan kraxmal о‘simlikning tugunaklarida, ildizpoyalarida, 
ildiz va urug‘larida tо‘planadi (12-rasm). 
Moylar
(lipidlar). Moylar ham deyarli о‘simlik hujayralarida keng 
tarqalgan kiritmalardir. Ayniqsa urug‘ va mevalar moylarga boy 
bо‘ladi. Kо‘p yillik о‘simliklarning yog‘ochlik parenximasida lipid 
tomchilar shaklida kuzda tо‘planadi. Umuman kо‘pchilik о‘simliklar 
uchun lipidning tomchilar shaklida g‘amlangan oziq moddalar sifatida 
tо‘planishi xarakterlidir. 
Oqsillar
. Hujayraning turli organellalarida amorf va kristall 
shakllarda 
hosil 
bо‘ladi. 
Kо‘pincha 
ularni 
yadroning 
nukleoplazmasida, perinuklear bо‘shliqda, ba’zan oqsil kristallarining 
gialoplazmasida (kartoshka tuganagi, liliya), plastidalar tanasida (bir 
pallali о‘simliklarning elaksimon naylarida, loviya ildiz 
hujayralaridagi leykoplastlarda), endoplazmatik tо‘rning kengaygan 
sisternlarida (karamdoshlarning ildiz hujayralarida yalpiz bargidagi 
bezlarda) mikrotanachalar asosida, mitoxondriyalarda hamda 
vakuolalarda uchraydi.
39

---

Kristall oqsil tanachalariga 
murakkab oqsillar
deyiladi. Ular 
ayniqsa, moy beruvchi о‘simliklar urug‘lari (zig‘ir, kungaboqar, 
qovoq, xantal, kanakunjut va boshqalar) uchun xarakterlidir.
Kristallar
. Kо‘pchilik organik kislotalarning tuzlari hujayra 
shirasida kristallar shaklida uchraydi. Turli kislotalarning kristallari 
о‘ziga hos tuzilishga ega. Ular sistematik belgi sifatida ham xizmat 
qilishi mumkin. Hujayrada odatda oksalatlar yoki oksalat kislotaning 
tuzlari kо‘p tarqalgan. Ular orasida kalsiy oksalat kо‘proq uchraydi. 
Kalsiy oksalat oddiy (piyozning quruq pо‘stidagi hujayralarda), 
ninasimon yoki rafid (tradeskansiya) semiz о‘tda va murakkab –