G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

MITOZ
MEYOZ
Profaza 2n4c
Metafaza 2n4c
A
nafaza 4n4c
Telofaza 2n2c
Birinchi bo’linish
Profaza I - 2n4c
Metafaza I - 2n4c
A
nafaza I - 2n4c
Telofaza I -1n2c
Profaza II - 1n2c
Metafaza II - 1n2c
A
nafaza II - 2n2c
Telofaza II -1n1c
Ikkinchi bo’linish
9- rasm. Hujayra yadrosining mitoz va meyoz bо‘linishi. 
34

---

iplari bо‘ylab hujayra qutblariga tortiladi. Ana shu vaqtda har bir 
qutbda xromosomalar soni ikki marta kamaygan bо‘ladi (9-rasm).
Interkinez yoki oraliq faza mitoz bо‘linishning interfazasiga 
о‘xshab ketadi. Birinchi va ikkinchi, bо‘linish davrlarini qiskarishiga 
yordam beradi. Interkinezdan sо‘ng ikkinchi bо‘linishning profaza va 
metafazalari hujayraning har bir qutbida alohida boshlanadi. 
Bо‘linishning anafazasida xromosomalar ajralishi va qutblarga 
tortilishi, telefazada 4 ta gaploid yadro hosil bо‘lishi, hamda har biri 
maxsus qobiq bilan о‘ralib, mustaqil hujayralarga aylanadi. 
Meyozning oxirgi bosqichi 
tetradalar hosil bо‘lishi
deb ataladi.
Endomitoz
. Hujayraning ichki bо‘linishi. Bunda hujayradagi 
xromosomalarning reduplikasiyasi kuzatiladi, lekin ular qutblarga 
ajralmaydi. Bu holat kо‘pincha poliploidiyalarning kelib chiqishiga 
sababchi bо‘ladi. 
 
3-§ Vakuollar, hujayra shirasi va kiritmalar 
Vakuola (lot. v a k u u s – bо‘shliq) – hujayra ichidagi bо‘shliq 
bо‘lib, о‘simliklar hujayrasi uchun xos bо‘lgan belgilardan biridir. 
Uning ichi hujayra shirasi bilan tо‘lgan. Hujayra shirasi sitoplazmadan 
maxsus membrana tonoplast (lot. tonus – tarang, zо‘r; p l a t o s – 
ma’lum shakl) bilan ajralib turadi. Tonoplast tanlab о‘tkazish yoki 
yarim о‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega. Yosh hujayralarda bо‘shliq 
yoki kavakchalar bо‘lmaydi, ular hujayra qariy boshlagandan sо‘ng 
yuzaga keladi va bir-biri bilan qо‘shilib, bitta yirik vakuola hosil 
qiladi. 
Vakuola о‘sib yiriklashib hujayraning 90% ini ishg‘ol etadi va 
sitoplazmani hamda uning tarkibidagi organellalarni hujayra pо‘stiga 
qarab siqib suradi va natijada yupqa qavat hosil qiladi. 
Vakuolaning vazifasi: g‘amlovchi, ajratish va hujayra tarangligini 
saklashdan iborat. Shu sababli hujayrada osmotik va turgor bosim 
paydo bо‘ladi. Bu, о‘z navbatida, tо‘qimaning qayishqoqligi 
(elastikligi)ni ta’minlaydi.Vakuola ichida hujayra shirasi bо‘lib, uning 
asosiy tarkibiy qismini suv tashkil etadi. Suvda erigan mineral tuzlar, 
organik birikmalar (qand va polisaxaridlar), organik kislotalar, 
alkaloidlar, glikozidlar, pigmentlar va boshqa moddalar bо‘ladi. Bu 
moddalar protoplastning faoliyati natijasida hosil bо‘ladi va hujayra 
shirasida tо‘planadi. Vakuolaning kimyoviy tarkibi hujayraning 
kimyoviy tarkibidan farq qiladi (10-rasm). 
35

---