G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Hujayra ontogenezi.
Barcha kо‘p hujayrali о‘simliklardagi har bir 
hujayraning hayotiy jarayonini yoki ontogenezini 5 ta fazaga bо‘lish 
mumkin:
1) embrional (meristematik yoki bо‘linish fazasi); 2) о‘sish fazasi; 3) 
differensiatsiya – bо‘linish, ajralish fazasi; 4) yetilish fazasi; 5) qarish 
fazasi. Bu fazalar orasida chegara deyarli sezilmaydi (15-rasm).
Embrional fazada hujayralar uncha katta bо‘lmasdan, yupqa 
birlamchi qobiq bilan о‘ralgan bо‘ladi.
О‘sish fazasi hujayra bо‘linishidan sо‘ng boshlanadi. Hujayraning 
о‘sishi hujayra qobig‘i hajmining kattalashishi, protoplast va 
vakuolning kattalashishi va organoidlar sonining kо‘payishi natijasida 
vujudga keladi. Hujayraning umumiy hajmi yuz va undan ham 
kо‘proq marotaba kattalashadi. Hujayraning о‘sishi uning suv shimish 
xususiyatiga bog‘liq bо‘ladi.
Differensiatsiya fazasi hujayraning о‘sish davridayoq boshlanadi. 
Bu fazada о‘suvchi hujayralar tuzilishi va vazifasi jihatidan bir-
birlaridan farq qiladilar va turli vazifalarni bajaruvchi maxsus 
hujayralar shakllanadi. Turli hujayralarda turlicha organoidlarning va 
hujayra qobig‘ining о‘zgarishi yuz beradi. Ba’zi hujaylarning 
sitoplazmasi tarkibida xloroplastlar rivojlanib, fotosintez jarayoniga 
qatnashadigan hujayralar vujudga keladi. Ikkinchi xil hujayralarda esa 
mag‘iz yо‘qolib, tonoplast yemirilib, organik moddalarni о‘tkazuvchi 
hujayralar (elaksimon naylar) paydo bо‘ladi. Uchinchi xil hujayralarda 
hujayra qobig‘i qavatlari paydo bо‘lib, mustahkam tayanch hujayralar 
hosil bо‘ladi. 
Voyaga yetgan har bir hujayra bajaradigan vazifasiga qarab, о‘ziga 
xos organoidlar soniga, hujayra pо‘stiga va tuzilishiga ega bо‘ladi. 
Hujayra voyaga yetgandan sо‘ng hayotiy jarayoni susayib, tuzilishi 
soddalashadi. Demak, u qariy boshlaydi. Avvalo, hujayraning asosiy 
vazifasi susayadi, nafas olishi pasayadi, sitoplazmada oqsil, 
uglevodlarning va RNK ning miqdori, organoidlarning soni kamayadi, 
plastidlarda fotosintez jarayoni yо‘qolib, xloroplastlar xromoplastlarga 
aylanadi. Qarish fazasining oxirida organoidlarning soni juda 
48

---

kamayadi, ular yadro atrofida tо‘planadi, ribosomalar va 
diktiosomalar mutlaqo yо‘qoladi, natijada hujayra nobud bо‘ladi.