G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

 
311

---

165-rasm. Qanotsimon o’simtali uchuvchan anemoxor о‘simliklar.
 
312

---

Donsiz, etdor, sersuv mevalarni qushlar yeydi. Hazm bо‘lmagan 
urug‘lar axlat bilan birga tashqariga chiqariladi. Bu hodisaga 
endozooxoriya (yunon. e n d o – ichki) deyiladi. Ba’zi о‘simliklarning 
urug‘lari esa chumolilar bilan tarqaladi, bunga mirmekkoxoriya 
166-rasm. Turlicha moslashgan anemoxor cho’l о‘simliklari.
 
313

---

(yunon. mirmeks – chumoli) deb ataladi (gunafsha, burmaqora, 
g‘ozpiyoz va boshqalar). 
Gidroxor
о‘simliklar daryo, kо‘l va dengiz qirg‘oqlarida о‘sadi. 
Ularning meva urug‘lari suv vositasida tarqaladi. Masalan, daryo yoki 
dengizning chо‘milish uchun qulay bо‘lgan qirg‘oqlarida 
shо‘radoshlar oilasining (Atreplex) kо‘kpek deb ataladigan bir necha 
turlari (olabuta yoki shо‘rolabuta)ni, qatron (Crambe maritima) va 
boshqa о‘simliklarni uchratish mumkin (167-rasm).
О‘simlik urug‘ va mevalarining inson tomonidan ixtiyoriy yoki 
noixtiyoriy ravishda tarqatilishiga, antropoxor deb ataladi. Masalan, 
quyon quyrug‘i (Erigeron canadensis), yovvoyi gultojixо‘rozning 
turlari (
Amaranthus canadensis
), elodeya (
Elodea canadensis
) va 
boshqa bir necha xil о‘simliklar Ovrupoga Shimoliy Amerikadan 
(Kanadadan) olib kelingan. Hozir bu о‘simliklar Osiyoda ham 
tarqalgan.
Qо‘ytikan (
Xanthium spinosum
) Janubiy Amerika qit’asidan 
Janubiy Ovrupoga, u yerdan О‘rta Osiyoga keltirilgan. Katta bargli 
zubturum (Plantago major), bug‘doyiq (
Agropyron repens
), eshakо‘t 
(
Stilaria media
), shо‘ra (
Salsola
) va boshqa о‘simliklar Ovrupodan 
Shimoliy Amerikaga olib kelingan va tarqatilgan. 
Markaziy Osiyodan О‘rta Osiyoga bangidevona (Datura 
stramonium) olib kelingan. Kaktus о‘simligining vatani Shimoliy 
Amerika qit’asining Meksika yarim oroli hisoblanadi. U yerda 
kaktuslar yovvoyi holda о‘sib katta maydonlarni ishg‘ol etadi. Hozir 
kaktuslarning bir qancha turlari Avstraliya va Shimoliy Afrikaning 
sahrolarida ixtiyoriy ravishda о‘stirilib iqlimlashtirilmoqda va shu 
usul bilan boshqa joylarga tarqatilmoqda. 
314

---

A 
B