G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Parakarp
mevalar (yunon. para – oldida, yondosh, qо‘shni; karpos 
– meva) deb bir necha mevabarglarning yig‘indisidan hosil bо‘lgan 
biruyli mevalarga aytiladi. Ular biruyli yoki kо‘purug‘li, ochiladigan 
yoki ochilmaydigan, ustki va ostki tugun chalardan hosil bо‘ladi.
Ochiladigan parakarp mevalar kо‘sakcha, (kо‘knordoshlar 
oilasining kо‘pchilik vakillarida, kо‘knor, qizg‘aldoq; binafsha-
doshlar, ituzumdoshlar (kartoshka), shumg‘iyadoshlarda uchraydi 
(161-rasm). 
304

---

A 
B 
161-rasm. Parakarp (A) va lizikarp mevalar
(B) mevalar:
Parakarp:
1-kо‘sak (kо‘knori), 2-qo‘zoq (karam), 3-bо‘lakli qo‘zoq 
(yovvoyi turp), 4-qovoq (bodring), 5,7-pista (qoqi, kungaboqar),
6-don (bug‘doy). 
Lizikarp:
1-3- kо‘sak, 4-pista (grechixa).
305

---

Kо‘sakchadan parakarp qо‘zoqcha kelib chiqqan. Haqiqiy parakarp 
qо‘zoqcha ikkiuyli ikki mevabarglarning bir- biri bilan tutashishidan 
hosil bо‘ladi. Ular pastdan yuqoriga qarab ochiladi (masalan, karam, 
yovvoyi turp, oq gorchisa, ekma rijik va boshqalar). Ochilmaydigan 
parakarp birurug‘li mevalarga: qо‘zoqcha (yarutka, chitir), doncha 
(bug‘doy, arpa, tariq, makka, qо‘noq va boshqalar), pista 
(murakkabguldoshlar) misol bо‘la oladi (161-rasm). 
Kо‘purug‘li ochilmaydigan parakarp mevalarning turiga qovoq 
shakldagi mevalar (tarvuz, qovun, bodring va boshqalar) kiradi. Ular 
ostki tugunchadan yuzaga keladi, meva yonining tashqi qismi juda 
qattiq, ba’zan yog‘ochlashgan bо‘ladi. 
Lizikarp 
meva (yunon. lizis – eritish, yо‘qotilgan; karpos – meva), 
ya’ni bir necha urug‘chi barglardan tashkil topgan sinkarp (tutash 
tugunchali meva) urug‘ida chanoqlararo (kо‘sak) pardalar yо‘qolib, 
kо‘ki chanoqli yoki biruyli tuguncha meva. U ontogenezning dastlabki 
davrida urug‘chi barglarning qо‘shilishidan paydo bо‘ladi. Lizikarp 
meva sinkarp chanoqcha (kо‘sakcha)dan kelib chiqqan. Ular 
chinniguldoshlar oilasining kо‘pchilik vakillarida (chinnigul, 
gipsofila, qoramug‘) uchraydi. Kо‘sakchasi uchidagi teshikchalardan 
ochiladi (161-rasm). 
Tо‘p mevalar
. Bitta tо‘pguldan hosil bо‘lgan mevalarga 
tо‘pmevalar deyiladi, mevalar qо‘shilib tо‘pmevani hosil qilgan. 
Masalan tutning tо‘p mevasi qо‘shilib о‘sgan mevalardan tashkil 
topgan. Agar gullarning tо‘pgulda ochilishi (birin-ketin) uzoq bо‘lsa, 
mevalar pishayotganda tо‘kilsa tо‘pmevalar hosil bо‘lmaydi. Ananas 
mevasida asosiy о‘q kо‘p sonli tuguncha va qoplovchi barglar 
asosidagi yumshoq tо‘qima bilan qо‘shilgan. Tо‘p mevaning uchki 
qismida kо‘p sonli barglarga ega bо‘lgan novda bо‘ladi.