G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

158-rasm. Shaftoli (
Persica vulgaris
– A
) va rastoropsha (
Silybum marianum 
– B-V) o’simlik mevalarining morfo-anatomik tuzilishi:
: 
1 – ekzokarpiy, 2 – mezokarpiy, 3 – endokarpiy, 4 – urug’,
5 – meva band o’rni, 6 – meva band. 
B 
50 mkm 
50 mkm 
V 
3 
2 
1 
A 
297

---

Masalan, danaklilarda tashqi yupqa – ekzokarpiy, mevani yeyish 
mumkin bо‘lgan etdor qismi – mezokarpiy va yog‘ochsimon qattiq 
(danak) – endokarpiy qavatlari bо‘ladi.
Haqiqiy (rezavor) – yumshoq, shirali mevalarda bu qatlamlarni 
ajratib bо‘lmaydi. Ba’zi quruq mevalarda (kungaboqar) meva pо‘sti 
takomillashgan hujayralardan iborat, lekin ayrim mevalarda 
(yong‘oqcha) gomogen (yunon. gomo – bir xil, genos – chiqib kelish). 
Mevalar pishgandan keyin ularda muhim bioximik о‘zgarishlar rо‘y 
beradi, natijada qandlar, vitaminlar, yog‘lar va boshqa moddalar 
tо‘planadi. Odatda, pishgan mevalarning pо‘stida xlorofill 
uchramaydi, aksincha ularning tarkibida karotinoid va antosion 
pigmentlari tо‘planadi. Shuning uchun ular qizil, pushti, sariq va h.k. 
rangda bо‘ladi. 
Mevalarning morfologik xususiyatlariga qarab xо‘l, sersuv va quruq 
mevalarga ajratish mumkin. Ular ochiladigan bargcha, dukkak, qо‘zoq 
va qо‘zoqcha, kо‘sak (chanoq) va ochilmaydigan quruq mevalarga 
bо‘linadi. Ochilmaydigan quruq mevalarda faqat bitta urug‘ bor 
(yong‘oq yoki yong‘oqchalar, о‘rmon yong‘og‘i, pista, doncha va 
boshqalar). 
Mevalarni tabiiy sistemaga solishda ularning qanday gineseydan 
hosil bо‘lganligini e’tiborga olib morfologik jihatdan 
apokarp,
sinkarp, parakarp va lizikarp
guruhlarga ajratish mumkin.
Apokarp 
mevalar kо‘pmevali va birmevalilarga, sinkarp mevalar 
ustki va ostki tugunchalilarga bо‘linadi. Bundan tashqari ochilish 
xususiyatiga va tarqalishiga qarab ular guruhlarga ajratiladi. 
Tutashmagan yoki murakkab meva, ya’ni yuqori gul tugunchasidan 
hosil bо‘ladigan bir necha urug‘chi barglardan tashkil topgan meva 
apokarp meva deb ataladi.
Bunday mevalar kо‘pmevalilarga xos bо‘lib, ayiqtovondoshlar, 
magnoliyadoshlar, ra’nodoshlar, dukakdoshlar oilalarining vakillarida 
uchraydi (159-rasm). 
298

---