G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

I. latent davri
– 
o‘simlik urug‘larining tinim davri hisoblanadi. 
II. Virginil davri
4 
bosqichdan iborat bo‘lib: maysa, yuvenil, immatur va virginil (etuk 
vegetativ)larga bo‘linadi. 
III. Generativ davri
3 bosqichdan iborat 
bo‘lib: yosh generativ, o‘rta yoshdagi generativ va qari generativlarga 
bo‘linadi. 
IV. Senil davri 
2 bosqichdan iborat bo‘lib, subsenil va 
senillarga bo‘linadi.
327

---

Jadval 
Ontogenezning davrlari 
Davrlar 
Bosqichlar
Indekslari
I 
II 
Latent 
Urug‘
Sm 
Virginil 
Maysa
Yuvenil 
Immatur 
Virginil (etuk vegetativ) 
p 
J 
im 
V 
III 
Generativ
Yosh generativ
О‘rta yoshdagi generativ 
Qari generativ 
g
1 
g
2 
g
3
IV 
Senil
Subsenil 
Senil 
ss 
S 
 
Latent
(lat. latens – yashirin) urug‘ning tinim davridagi holati kiradi 
(172-rasm).
Virginil
davrining (lat. Virginitas – qizlik vaqti) barcha 
bosqichlarida о‘simliklar morfologik jihatdan urug‘pallabarg, 
chinbarg, ildiz hosil qilib, ma’lum darajada shoxlanib, o‘simlikda 
gullashning boshlanishigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi.
Generativ
davrda о‘simliklarning reproduktiv (kо‘payish) organlari 
yetilib, gullash jarayoni boshlanadi, generativ novdalarning soniga, 
о‘lchamlariga, ildiz sistemasining qurigan va tirik qismlariga qarab 
yosh generativ, о‘rta yoshdagi generativ va qari generativ 
о‘simliklarga bо‘linadi. 
О‘simlik ontogenezi misolida bir yillik baliqko‘z osimligida 
keltirdik.
Senil davrida o'simliklarning nobud bo'lishi kuzatiladi. 
Latent davri.
Climacoptera
turlarining mevalari bir urug‘li, 
lizikarp, urug‘simon perigonial qobiqli bо‘lib, о‘lchami va shakli turli 
bо‘lgan 5 ta gulqо‘rg‘ondan iborat (172-rasm).
328

---

Mevaning diametri 12,7 mm dan 16,6 mm gacha, absolyut vazni 7,4 
g dan 17,4 g gacha. 
C. aralensis
va 
C. ferganica 
turlarining mevalari 
yirikroq va og‘irroq, 
C. transoxana
turiniki – mayda
.
Disseminatsiya 
usullari – gemianemoxor va qisman xionoxor (Levina tasnifi bо‘yicha, 
1987). Gulqо‘rg‘on perigonial qobiqni hosil qiladi, qobiq turli nisbatli 
parenxima va sklerenxima hujayralaridan iborat bо‘lib, u asosan 
murtakni himoya qiladi. 
C. aralensis 
(Ustyurt) turining qobig‘i kuchli 
sklerifikatsiyalashgan bо‘lib, u gemianemoxor disseminatsiya usuli 
bilan korrelyativ bog‘liq.
Gulqо‘rg‘onning о‘rta qismidagi keng va ingichka qanotlar taraqqiy 
etgan bо‘lib, parenximasimon bо‘shliqlarga ega, 
C. ferganica
turi 
tarkibida jigarrang pigmentli idioblast va oksalat kalsiy tuzlari mavjud 
(1, g-e - rasm). 
Xulosa qilib aytganda, murtakni himoyalash vazifasi parakarpiy va 
spermodermadan gulqо‘rg‘onning tashqi elementlariga о‘tganligi, 
parenxima va sklerenximalarning mutanosibligi – mevaning 
moslashish belgilari hisoblanadi. 
KQ
KQ
О‘Q
а
b
v
I 
E 
Т 
g
d
50 mkm 
50 mkm 
50 mkm 
Px 
О‘B 
е
D