G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

 
23-§ Tо‘pgullar 
Tо‘pgullar haqida umumiy tushuncha. 
Yopiq urug‘li 
о‘simliklarning gullar hosil qilishi natijasida shakli о‘zgargan 
novdalar tizimining ayrim tiplariga tо‘pgullar deyiladi. Tо‘pgullar 
tuzilishi jihatidan о‘simliklarning vegetativ qismidan bir qancha farq 
qiladi. Novdalarning gullash davriga о‘tishi, uning kuchli о‘sishi va 
yangi shaklning paydo bо‘lishi bilan birga boradi. Bu vaqtda uchki 
meristema, boshlang‘ich gulni hosil qilish bilan birga shaklini 
о‘zgartiradi, kuchli о‘sadi va qismlarga bо‘linadi. Kо‘p о‘simliklarda 
tо‘p gullar kurtaklarning ichida shakllanadi (marjon daraxti, siren). 
Tо‘p gullar kurtaklarning harakatga kelib yozila boshlaganidan 
keyin yanada yaxshiroq kо‘rina boshlaydi. Kо‘pchilik novdalarning 
tо‘p gullarini apikal meristemasi gulga aylanadi, bunday novdalar 
bо‘yiga о‘sishdan tо‘xtaydi. Gullab meva hosil qilib bо‘lgandan keyin 
novdaning shu qismi qurib, uzilib tushadi. Tо‘pgullar hosil bо‘lgan 
joylardagi barglar turlicha bо‘ladi.
Agar gulyonbargchalar yashil rangda bо‘lib yaxshi rivojlansa 
frondoz
tо‘pgullar deyiladi. Agar gulyonbarg hajmi jihatdan akropital 
193

---

tartibda qichraysa 
frondulez
tо‘pgullar deb ataladi. Agar tangacha 
barglar sifatida shakllansa – 
brakteoz
tо‘pgullar deb ataladi (landish, 
siren). Agar yalang‘och bо‘lsa 
ebrakteoz
tо‘pgullar deyiladi (turp). 
Tо‘pgullarning kuchli rivojlanib kо‘p sonli yon shoxlarning hosil 
qilishi, gullarining turli vaqtda ochilishi chetdan changlanishiga 
yordam beradi (101-rasm).
Tо‘pgullarning tipi, tо‘p mevalarning tiplari, meva va urug‘larning 
tarqalishi bilan bog‘liq. Tо‘pgullar shoxlanishiga qarab 
oddiy
va 
bо‘ladi. 
Oddiy tо‘pgullarning asosiy о‘qida gullar yakka-yakka joylashib 
shoxlanish ikkinchi tartibdan oshmaydi (zubturm va boshqalar).
Murakkab tо‘pgullarning asosiy о‘qida oddiy tо‘pgullar joylashib 
ularni parsiallar deb ataladi. Shoxlanish 2-4 va undan kо‘proq tartibda 
bо‘ladi (nastarin). 
Tо‘pgullarni hosil qilgan novdalarning qismiga ya’ni har yili 
kurtakdan paydo bо‘lib gullab, mevalagandan keyin quriydigan