G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

96-rasm. To‘ldiruvchi novdalar:
1 – 
Rhinantus major
, 2 – 
Veronica
longifolia
: (a – tо‘pgul qismida, b – novdagi 
vegetativ qisimida), 3 – qayin daraxti. 
2 a 
2 b 
186

---

 Tinimdagi kurtaklar butalarda ham bо‘lib, butalarning birinchi 
tartibli novdalarning asosida yoki uchki qismiga yaqin joyda paydo 
bо‘ladi. Bu kurtaklar qulay sharoit bо‘lganda harakatga о‘zi kelib 
hosil bо‘lgan poyadan о‘zib ketadi. Shunday qilib tinimdagi 
kurtaklardan yangi novdalar hosil bо‘lib, qarilari qurib boradi. 
Novdalarda yangidan tinimdagi kurtaklar paydo bо‘laveradi. 
Tо‘nkalarda paydo bо‘lgan tinimdagi kurtaklar, ildizi yaxshi 
bо‘lganligi uchun tez о‘sadi. Madaniy daraxtlarda bunday novdalarni 
”bachki” deyiladi. Ba’zi о‘simliklarda tinimdagi kurtaklardan qisqa 
bо‘g‘imli barg emas gul hosil qiluvchi novdalar о‘sib chiqadi, bunday 
holatni kaulifloriya (lot. caulis – poya, flos - gul) deb ataladi, bu 
kо‘pincha tropik daraxtlarga xos (kakao). Glidichiyada tinimdagi 
kurtaklardan tikonlar paydo bо‘ladi. 
Novdalar tizimi, uchki, yon, qо‘shimcha, barg qо‘ltig‘idagi 
kurtaklarning harakatidan paydo bо‘ladi. Kurtaklar novdalarda tinim 
davrini kechmasdan о‘sishi mumkin. Novdalar tizimini hosil 
bо‘lishida yillik va elementar novdalar katta ahamiyatga ega. 
Kurtaklardan о‘sib chiqqan novdalar turlicha: qisqa, uzun, vegetativ, 
generativ bо‘ladi. О‘simliklarning yer ustki qismi barcha novdalar 
bilan birgalikda gabitus (tashqi kо‘rinish) deyiladi (97-rasm). 
Ba’zi yuksak о‘simliklar guruhlarida kurtaklar barcha bо‘g‘imlarda 
paydo bо‘lmaydi, bо‘lgani ham yetilmasligi mumkin. Novdalar 
97-rasm. Tinimdagi kurtaklar: 
a – qayin daraxt poyasi asosida tо‘plangan tinimdagi kurtaklar yig‘indisi, b - 
tinimdagi kurtakning о‘sish sxemasi, v – ikki yillik kurtak.