tizimining asosiy о‘qini о‘sishi - uchki va undan sag‘al pastroqdagi
kurtaklar hisobiga bо‘ladi. Yon novdalar mutlaqo paydo bо‘lmaydi
yoki sust rivojlanadi. Bu asosan yog‘ochsimon qirqquloq, sagovnik.
Subtropik, tropik daraxtlariga xos. Gulli о‘simliklardan
palmalar
ba’zi kaktuslar, yukka, agava va boshqalar misol bо‘ladi. Bu
о‘simliklarning barglari yirik bо‘lib poyaning uchki qismida tо‘p
barglar hosil qilib joylashadi. Novdaning
shox-shabbasi barglardan
tashkil topadi. Ba’zilarida yon novdalar paydo bо‘lib, tо‘p gullar hosil
qiladi, gullab mevalangandan keyin quriydi.
Shoxlanmaydigan kam shoxlanuvchi о‘simliklarga bir yillik о‘tlar
ham misol bо‘ladi, ba’zi о‘tlarda yon novdasi faqat bitta asosiy novda
bо‘ladi. Shoxlanmagan uchki kurtak faqat gul hosil qiluvchi
о‘simliklarga bug‘doy, kungaboqarlarni misol qilish mumkin.
Kо‘p shoxlanuvchi о‘simliklarga yetmak turlari misol bо‘lib,
barcha yon novdalari bir vaqtda о‘sib gullaydi - yostiqsimon shakldagi
о‘simlik tо‘pi paydo bо‘ladi. Ba’zi antraktidada о‘sadigan Azorella –
novdalarining kо‘pidan toshga о‘xshaydi.
Novdalar tizimining shoxlanishida
asosiy novdadagi yon
novdalarning о‘sish tezligi turlicha bо‘lishi mumkin:
Agar о‘simliklarning eng kuchli rivojlangan yon novdalari asosiy
novdaning uchki qismiga yaqin joylashsa –
akroton
shoxlanish
deyiladi. Bu tipdagi shoxlanish asosan daraxtlarga xos bо‘lib,
о‘tsimon о‘simliklarda kam uchraydi (moychechak, kakra).
Mezoton
shoxlanishida kuchli yon novdalar asosiy novdaning о‘rta
qismlarida rivojlangan bо’ladi. О‘simliklarning kuchli о‘sgan yon
novdalari asosiy novdaning asosiga yaqin joylashgan bо‘lsa
baziton
shoxlanish deyiladi. Bu tipdagi shoxlanish butalarga va kо‘p
yillik
о‘tsimon о‘simliklarga xosdir (98-rasm).
188
Kо‘pincha о‘simliklarnig asosiy novdasi о‘zining boshlang‘ich
teskari geotropizmini saqlaydi (grekcha ge - yer, tropizm – yо‘nalish
ya’ni yerning tortish kuchiga teskari) va ortotrop – tikka о‘sadi. Yon
novdalar esa turli yо‘nalishda asosiy novdaga nisbatan turlicha
burchaklar hosil qilib о‘sadi. О‘simliklarning gorizontal о‘sgan
novdalarini plagiotrop yо‘nalishdagi
novda deb, yо‘nalishini
о‘zgartirib ozgina kо‘tarilgan ya’ni uchki qismi tikka о‘sa boshlagan
novdalarga esa anizotrop о‘sgan novdalar deyiladi. Bunday shoxlanish
kо‘pincha butalar va о‘tsimon о‘simliklarda uchraydi.
Agar о‘simliklarning yon shoxlari yuqoriga vertikal о‘ssa piramida
shaklli shabba (archa, terak) hosil bо‘ladi. Ingichka, uzun bо‘g‘im
oraliqlariga ega bо‘lgan daraxtlarning yon shoxlari pastga qarab о‘sib
о‘ziga xos doimiy «yig‘loqi» shox-shabbalarni
hosil qiladi
(majnuntol).
Agar plagiotrop novdalar yer barglab о‘ssa u vaqtda daraxtlar
yoyilgan shaklli shabbalarga ega bо‘ladi (О‘rta
Osiyodagi baland
tog‘larda о‘sadigan archalar). Bunday daraxtlarning novdalarida
qо‘shimcha ildizlar paydo bо‘lib, shu ildizlar yordamida yerga birikib
о‘sadi. Ba’zi о‘t о‘simliklarda ham yer barglab о‘suvchi plagiotrop
novdalar paydo bо‘ladi. Agar bu novdalar qо‘shimcha
ildizlar hosil
qilib о‘ssa, ularni о‘rmolovchi novdalar deyiladi (g‘ozpanja, ayiq
Do'stlaringiz bilan baham: