G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

94-rasm. Kurtak tiplari:
a-b –
serial kurtaklar: a – yuqoriga qarab kichrayuuvchi kurtaklar, b – pastga 
qarab kichrayuuvchi kurtaklar; v – kollateral kurtaklar; g-d – qо‘shimcha 
kurtaklar: g – ildizdagi qо‘shimcha kurtaklar, d – bargdagi qо‘shimcha 
kurtaklar. Shartli belgilar: NО‘ – novda о‘qi, K – kurtak, QB – qoplovchi barg, 
QK – qо‘shimcha kurtak. 
а 
b 
QB 
NО‘ 
NО‘ 
QB 
г 
g 
NО‘ 
К 
QB 
v 
d 
Қ
К 
Қ
К 
QB 
181

---

Yong‘oqning murtagini har bir urug‘palla barglar qо‘ltig‘ida 6 ta 
dan kurtak joylashadi. Agar kurtaklar bir qatorda yonma – yon 
joylashsa – kollateral kurtaklar deyiladi (sarimsok piyoz) (94-rasm). 
Qо‘shimcha kurtaklar.
Ekzogen holatda barg qо‘ltig‘ida paydo 
bо‘lgan kurtaklardan tashqari, poyaning turli qismlarida paydo 
bо‘lgan kurtak ham uchrab, ularni qо‘shimcha yoki adventiv kurtaklar 
deyiladi. Bunday kurtaklar endogen holatda ichkarida yotgan 
tо‘qimalardan paydo bо‘ladi, qо‘shimcha kurtaklar poyalarning 
bо‘g‘im oraliqlarida, barglarda va ildizda paydo bо‘lishi mumkin. 
Bunday kurtaklar poyada, peritsikldan, kambiydan, о‘zak nurlari 
parenximasidan, bargning mezofillidan hatto epidermasidan, jarohat 
meristemasidan paydo bо‘ladi.
Qо‘shimcha kurtaklar qaysi tо‘qimalardan paydo bо‘lmasin 
tuzilishi jihatidan uchki va yon kurtaklardan farq qilmaydi. 
Qо‘shimcha kurtaklar novdalarning vegetativ qayta tiklanishini va 
vegetativ kо‘payishini ta’minlaydi (88-rasm). 
Masalan, qо‘shimcha kurtak yordamida о‘simliklar ildizlaridan 
kо‘payadi (malina, qoqiо‘t va boshqalar). Ildiz bachkilari ildizdagi 
qо‘shimcha kurtaklardan chiqqan poyadir.
Qо‘shimcha kurtaklar barglarda kam uchraydi. Briofillyumning 
barglarida qо‘shimcha kurtaklardan kichkina novdalar qо‘shimcha 
ildizlari bilan birgalikda о‘sib chiqadi. “Ona”sidan uzilib yerga tushib 
о‘sishni davom ettiradi. Bunday kurtaklarni ajraluvchi kurtaklar 
deyiladi. Hasharotxо‘r о‘simlik rosyankaning barglarida ham 
qо‘shimcha kurtak va novdalar о‘sib chiqadi. Kо‘pchilik 
qirqquloqsimonlarda ham shunday kurtaklar kuzatiladi, xona 
о‘simliklaridan begoniyani ham barg bо‘laklari va bandidan ham 
shunday yosh о‘simlik olish mumkin.