Hans Kristian Andersen “Bulbul” ertagi

Hans Kristian Andersen “Bulbul” ertagi
JDPI O‘zbek tili va adabiyoti fakulteti 614-20(205)-bosqich talabas
Ne’matova Mavluda


Jahon bolalar adabiyotining Sharl Perro,Teodor Gofman, aka-uka Grimmlar, Janni Rodari kabi ajoyib namoyondalari singari Hans Kristian Andersen ham ertaknavis yozuvchi sifatida dong taratgan. U 1805-yil 2-aprelda Daniyaning Odens shahrida kambagʻal etikdõz oilasida dunyoga keladi. Yoshligida och-yalang'och hayot kechirgan yozuvchi tinmay oʻqiydi, xonandalikni, lotin tilini, artistlikni oʻrganadi. Bastakor Veyze, admiral Vulf bilan, Kopengagendagi Qirollik teatrining direktori Kollin bilan tanishadi. Kollin yordami bilan Andersen gimnaziyaga oʻqishga kiradi, stipendiya oladi.Kollin unga xususiy dars berib, universitetga kirishi uchun ham sharoit yaratgan. Universitetni tugatgach, Andersen Germaniya, Shvetsiya, Angliya, Fransiya va Afrika mamlakatlari boʻylab sayohat qiladi. Andersenning Shuman, Vagner,List, Rossini singari bastakorlar, Dyuma, Balzak, Xyugo, Hayne, Dikkens singari atoqli yozuvchilar bilan aloqada boʻlishi uchun uning ijodiga katta taʼsir oʻtkazgan. Adibning oʻnlab ertaklari asosida teatr spektakllari va multfilmlar yaratilgan. Eng yaxshi bolalar yozuvchilari uchun Hans Kristian Andersen nomida Xalqaro oltin medal taʼsis etilgan. ( Sharafjon Sariyev "Adabiyot fanidan yaxlit oʻquv-didaktik majmua" , Sharq nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati,2014, 320-bet.) Keyingi 200-300 yillikda fransuz yetakchisi Sharl Perro (1628-1703), nemis ertaknavislari Ernest Teodor Amidiy Gofman ( 1776-1822), aka-uka Yakob Grimm(1802-1877) va Vilgelm Karl Grimm (1786-1859), daniyalik Hans Kristian Andersen (1805-1875), angliyalik Oskar Uayld (1854- 1900),rus ertakchilari Aleksandr Sergeyevich Pushkin (1799-1837), ijodining roppa- rosa oʻn yilini faqat bolalar uchun hikmatli hikoyalar va ertaklar yaratishga bagʻishlagan L.N.Tolstoy (1828-1910), K.D.Ushinskiy(1824-1870) yozma ertakchilikni rivojlantirishga katta hissa qoʻshdilar. 1835-yilda adib oʻzining birinchi yirik asari- "Improvizator"romanini eʼlon qiladi. 1840-yilda "Millat"pyesasi nashrdan chiqdi. Shundan soʻng uning birin-ketin quyidagi kitoblari bosilib chiqqan: "Shoir bozori"(1842), "Ikki bronessa"(1849), "Yangi ertaklar"(1843-1848), "Tarixlar" (1852-1855), "Yangi ertaklar va Tarixlar"( 1858-1872).Ertaklariga toʻxtalib oʻtamiz: "Kumush tanga", "Irkit oʻrdakcha", "Bulbul", "Qoʻrgʻoshin soldatcha", "Qirolicha", "Dyumchaxon", "Suv parisi", "Bronza toʻngʻiz", "Kumush tangacha ", "Hayotim ertaklari","Qirolning yangi kiyimi", "Qor malikasi", "Chaqmoqtosh" kabi ertaklari va boshqalar.(Sharafjon Sariyev, Adabiyot fanidan yaxlit oʻquv-didaktik majmua, Sharq nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati,2014,320-bet.)
Tafakkur giganti boʻlmish Hans Kristian Andersenning"haqiqiy" tarjimayi holi ancha qiziqroq...

1. 
   Hans Kristian Andersen- Daniyalik yozuvchi va shoir, xalqaro muallif mashhur ertaklar bolalar va kattalar uchun: "Xunuk oʻrdak", "Qirolning yangi libosi", "Soya", "Malika va noʻxat".
   
2. 
   Hans Kristian Andersen koʻplab sheʼrlar, pyesalar va romanlar yozgan, lekin tarixga birinchi navbatda buyuk hikoyachi sifatida kirgan. Ammo bu isteʼdodli yozuvchi deyarli bir soʻzni ham toʻgʻri yoza olmaganini kam odam biladi va muharrirlar qoʻlyozmalarini olib kelganlarida shunchaki boshlarini changallaganlar.Andersen umrining oxirigacha dahshatli grammatik va imlo xatolari bilan yozgan. Tinish belgilari, ayniqsa, qiyin edi va Andersen ertaklarini nashriyotga olib borishdan oldin ularni qayta yozgan qizlarga koʻp pul sarflardi.
   

3. 
   Andersenning oʻz farzandlari yoʻq edi.U ixtiyoriy ravishda notanishlarga ertak aytib berdi,lekin ularning tizzasida oʻtirishga toqat qilmadi. Õlimidan sal oldin va u 70yil yashadi -- Hans Kristian Andersen bastakor Xartmandan uning dafn marosimiga marsiya yozishni soʻradi. Va ritmni bolalarning qadamiga moslang, chunki bolalar marosimda ishtirok etadilar.
   
4. 
   Andersen bolaning ruhiyatiga shikast yetkazishdan qoʻrqmas, baxtli yakunni yomon koʻrar va bizga qaygʻuli, baʼzan esa ma'yus ertaklarni qoldiradi. U tan olganidek,unga taʼsir qilgan yagona asar bu- "Kichik suv parisi"edi.
   
5. 
   Sovet senzurasi sovet toʻplamlari uchun faqat ertaklarni tanlashga harakat qildi. Darhaqiqat, Andersen ertaklarining deyarli yarmi juda achinarli tarzda tugaydi: balerina va qalay askar birga olovda yonadilar,Kichik suv parisi oʻlmas ruhga ega boʻlish uchun hayot bilan xayrlashadi."Ole- Lukoye"ertagi qanday tugashini kam odam eslaydi. Buning sababi shundaki, ertakning sovet versiyasida otda sehrgar aka Ole-Lukoye oʻz nomi bilan atalmagan. Aslida,u õlim boʻlgan.
   

Ertakning toʻliq versiyasida oʻlim oʻzini yaxshi tutganlar uchun tabiiy, qoʻrqmas va hatto, yoqimli narsa sifatida koʻrsatilgan. Shuning uchun ertak qahramoni bola Xjalmar shunday deydi: "Men oʻlimdan qoʻrqmayman".
6)"Yashash -sayohat qilishdir " ---- Andersenning iborasi endi minglab sayyohlik agentliklari tomonidan qabul qilingan. Hikoyachi harakatga berilib ketgan, jami u 29ta ajoyib sayohatni amalga oshirgan, oʻsha paytda bu deyarli aql bovar qilmaydigan boʻlib tuyulardi. Sayohatlarda u oʻzini jasur va matonatli odam sifatida koʻrsatdi,ot minib,yaxshi suzdi.

7. 
   Andersen uni "bolalar ertakchisi" deb atashganidan gʻazablanib,u bolalar uchun ham, kattalar uchun ham ertak yozganini aytdi. Xuddi shu sababga koʻra, u ertakchi dastlab bolalar qurshovida boʻlishi kerak boʻlgan yodgorligida bitta bola boʻlmasligini buyurdi. Aytgancha, Hans Kristian Andersen Isaak Nyuton haqida ertak yozgan.
   
8. 
   Andersen buyuk qoʻrqoq edi. Andersen nimadan qoʻrqmagani va nimadan aziyat chekmaganini aytish qiyin. U dahshatli ogohlantiruvchi edi. Kichkina tirnash ham uni dashshatga soldi, kasalliklarning nomlari esa qaltiraydi. U itlardan qoʻrqardi. Unga har qadamda talonchilik tuyulardi va tejash odati uni sotib olish uchun ortiqcha toʻlaganmi yoki yoʻqmi degan savol bilan doimo qiynab qoʻygan.
   
9. 
   Andersenning abadiy azoblari tish ogʻrigʻi edi. Yana bir tishini tashlab, xafa boʻlib, 68yoshida oxirgisi bilan xayrlashib,endi ertak yozolmayman, degandi.
   
10. 
    Sevgi jabhasida Hans Kristian Andersen "platonik oshiq " sifatida mashhur boʻldi. "Men hali ham begunohman, lekin qonim yonmoqda" , deb yozgan Andersen 29 yoshida. Aftidan, Andersen bu olovni oʻchirish uchun ovora boʻlmagan. ( themeformen.ru saytidan olindi)