G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

102 – rasm. Yopiq tо‘pgullar (uchki gulli) va ularning evolyutsion 
sxemasi: 
Uchki gulli boshcha
Gajak tо‘pgul 
Tirsaksimon 
Uchki gulli soyabon 
Uchki murakkab tо‘pgul 
Yakka gul 
Uchki bargli oddiy gul 
197

---

Murakkab tо‘pgullarda asosiy о‘qning turli xil о‘sishi uchraydi 
ba’zida asosiy о‘q monopodial о‘sib, yon tо‘pgullar simpodial о‘sadi. 
bunday monopodial va simpodial tо‘pgullarning birgalikda kelishiga 
tirs deyiladi. 
Oddiy tо‘pgullar monopodial о‘sib, barcha gullar asosiy о‘qqa 
birikkan bо‘ladi (104-rasm). 
103 – rasm. Ochiq tо‘pgullar (yon gulli) va ularning evolyutsion sxemasi: 
Savatcha 
Murakkab shingil 
Sо‘ta 
Soyabon 
Boshoq 
Boshchasimon 
uchki gulli 
Shingil
Barg qо‘ltig‘idagi shingil 
Barg 
qо‘ltig‘idagi 
yakka gullar 
198

---

1) Boshoq tо‘pgullarda asosiy о‘q kuchli rivojlangan bо‘lib, gullar 
о‘q bо‘ylab bandsiz yoki juda qisqa band bilan birikadi (zubturli). 
2) Shingil tо‘pgullarda asosiy о‘q uzun bо‘lib, unda gullar bir xil 
uzunlikdagi band bilan ketma-ket spiralsimon joylashadi (oq akasiya, 
burchoq va boshqalar). 
3) Sotada tо‘pgullarda asosiy о‘q ser etli bо‘lib, gullar bandsiz 
joylashadi (makkajо‘xori). 
4) Kuchala tо‘pgullarning asosiy о‘qi osilib turib egilgan shingilni 
hosil qiladi (yong‘oq, tol). 
5) Soyabon tо‘pgullarda asosiy о‘q qisqargan bо‘lib, gullarning 
yaxshi rivojlangan bir xil uzunlikdagi gulbandlari bir joydan chiqadi 
(piyoz, olcha). 
6) Boshcha tо‘pgullarda asosiy о‘q juda qisqarib ketgan bо‘lib, 
unda gullari bandsiz yoki yaxshi rivojlanmagan band bilan zich 
joylashgan (beda, skabioza). 
7) Savatcha tо‘pgullarda asosiy о‘q yassi yoki konussimon 
kengaygan bо‘lib, gullari bandsiz joylashgan (kungaboqar, butakо‘z). 
Gullar akropetal holatda ochiladi avval chetki gullar, sо‘ngra о‘rta 
qismdagi gullar.
Murakkab tо‘pgullarda asosiy о‘qqa gullar emas balki oddiy 
tо‘pgullar joylashadi (104-rasm). 
1) Murakkab boshoq – monopodial shoxlangan asosiy о‘qda 
ikkinchi tartibli о‘q bо‘lib oddiy boshoqlar joylashadi (bug‘doy, arpa). 
2) Murakkab shingil – uzun monopodial asosiy о‘qda ikkinchi 
tartibli oddiy shingillar joylashadi (uzum, siren). 
3) Murakkab soyabon – asosiy о‘qning yuqorigi tomoni qisqargan 
bо‘lib, undagi gulyonbarglarning qо‘ltig‘ida oddiy soyabonlar 
joylashadi (sabzi, ukrop). 
4) Murakkab qalqon – bu aralash tо‘pgul bо‘lib, uning asosiy о‘qi 
oddiy qalqon, yon о‘qlari savat yoki qalqonlardan iborat 
(bо‘ymodaron).
Simoz.
Simoz - simpodial о‘sadigan murakkab tо‘pgullar bо‘lib, 
birinchi gul ochilgandan keyin asosiy о‘q о‘sishdan tо‘xtaydi. Yon 
shoxlarini soni tur uchun о‘zgarmas bо‘ladi. Gullar yuqoridan pastga 
qarab (bazipetal) ochiladi. Yon shoxlarning soniga qarab uchga 
bо‘linadi: dixazii, monoxazii va pleyxazii.