G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

I.
Dixaziy 
- tо‘pgulda asosiy о‘q gul bilan tugaydi, guldan pastki 
bо‘g‘imda qarama–qarshi yoki ketma-ket ikkita ikkinchi tartibli yon 
199

---

о‘qlar hosil bо‘ladi. Bularning uchi ham gul bilan tugaydi. Ikkinchi 
tartibli shox ham asosiy о‘qqa о‘xshash shoxlanadi (chinnigul). 
II. Monoxaziy
- bu tipdagi simoz tо‘pgulning asosiy о‘qi faqat bita 
yon о‘qni hosil qiladi. Yon о‘qlar asosiy о‘qning yuqorigi qismida 
paydo bо‘ladi. Monoxaziy ikkiga: gajak va ilon izi tо‘pgullarga 
bо‘linadi.
1) Ilonizi - asosiy о‘qning uchi gul bilan tugaydi va keyin о‘smaydi. 
Guldan pastda paydo bо‘lgan ikkinchi tartibli о‘qlar asosiy о‘qning 
birgal о‘ng tomonida birgal chap tomonida rivojlanib gul bilan 
tugaydi (gladiolus, gulsapsar). 
2) Gajak tо‘pgulda – asosiy о‘q bitta gul bilan tugaydi, yon о‘qlar 
asosiy о‘qning faqat bir tomonida paydo bо‘ladi va gul bilan 
tamomlanadi. Uchki tomoni esa ichiga qarab qayrilib boradi.
III. Pleyoxaziy
- simoz tо‘pgul bо‘lib, asosiy о‘qning о‘rniga 
kelgan bir qancha yon shoxlar deyarlik mutovka shaklida joylashadi 
va kuchli о‘sib asosiy о‘qdan uzunroq bо‘ladi (sutlama). Yon 
о‘qlardagi tо‘pgullar dixazii va monoxaziy bо‘lishi mumkin. 
200

---

104-rasm. Tо‘pgul tiplari: oddiy tо‘pgullar: 
1 – shingil, 2 – qalqon,
3 – boshoq, 4 - soyabon, 5 – sо‘ta, 6 - boshcha, 7 – savatcha;
 murakkab 
tо‘pgullar: 
8 – murakkab shingil, 9 – murakkab soyabon, 10 – piramidasimon 
ro‘vak, 11 – qalqonsimon ro‘vak, 12 – monoxaziy, 13 – dixaziy,
14 a – tirsaksimon, 14 b – gajak tо‘pgul. 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
14 
a 
13 
14 b 
201

---

IV. Rо‘vak
– monopodial о‘sadigan asosiy va simpodial yon 
о‘qlarga ega bо‘lgan murakkab tо‘pgul. Kо‘pincha bu tо‘pgul ikki 
qator gajak yoki ilonizi tо‘pgullaridan tashkil topadi (labguldoshlar, 
govzabondoshlar).
Haqiqiy rо‘vak asosiy о‘q yaxshi rivojlanib kо‘p sonli va tartibli 
yon tо‘pgullarni hosil qiladi. Gullab bо‘lgandan keyin asosiy о‘qi 
osilib qoladigan tо‘pgullarga kuchala deyiladi. Agar asosiy о‘qi qisqa 
va yon о‘qlari bilan qо‘shilib о‘ssa, parsial tо‘pgullarning soni 
kamayib ketsa rо‘vak yolg‘on soyabonga о‘xshab ketadi (kartoshka).
Tо‘pgullarning gullari changlanishiga, moslashishiga qarab 
ekologik guruhlarga bо‘linadi: 
1. Antodiyalar – (antos - gul) qaysi tо‘pgul bо‘lishidan qat’iy nazar 
tashqi tomonidan yakka gullarga о‘xshaydi – zoofil - turlar kiradi. 
Antodiyalarga – qalqonsimon ruvak misol bо‘lib, hasharotlarni yirik 
ochiq rangli gulyonbarglari yoki naslsiz, tojbarglari yirik savatcha 
tо‘pgullarning chetki, gullari hasharotlarni jalb qiladi (astra, georgin); 
2. Kuchala – asosiy о‘q osilib tushgan uchi qayrigan, gullari mayda 
kо‘rimsiz anemofil turlar (shamol yordamida changlanadigan) (tol, 
terak, eman).