G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Sukkulent novdalar.
Barglari sukkulent о‘simliklar. Barglari 
etdor oziqa moddalarni tо‘plashga moslashgan. Bu о‘simliklar suv 
tanqis chо‘llarda yashashga moslashgan. Novdasining kо‘p qismini 
tо‘p barglar egallaydi. Bularning barglarida suv va shilimshiq 
moddalar saqlovchi hujayralari mavjud. Metamorfozlashgan kurtakka 
karambosh misol bо‘ladi. 
205

---

IRB 
4 
5 
106 – rasm. Epigeogenli (1-3) va gipogeogenli (4-5) ildizpoyalar:
1 –a-v – 
Asarum europaeum
ildizpoyalarning rivojlanishi, 2 – a-b-v – 
Viola 
mirabilis
ildizpoyalarning rivojlanishi, 3 – 
Fragaria vesca
, 4 – Agropyrum 
repens, 5 – Veronica longifolia. Shartli belgilar: IRB – ildizpoyalarning 
rivojlanish bosqichlari. 
a 
b 
a 
b 
2 v 
206

---

1 
107 – rasm. Yer ustki (1) va osti (2-4) stolonlar:
1- 
Galeobdolon luteum
, 2 – kartoshka (
Solanum tuberosum
), 3 – stolon 
shakllanishi va kartoshka tuganagining rivojlanishi, 4 – Scrophularia nodosa 
о‘simligida tuganakli ildipoya.
207

---

Karam ikki yillik о‘simlik, kalta poyasida joylashgan tо‘p barglari 
yashil rangda bо‘lib, bir oz sukkulent. Uchki kurtak tezda о‘sishdan 
tо‘xtaydi, barglar eniga о‘sib ichkariga qayrilib karam boshini hosil 
qiladi. Ichki barglari rangsiz, kam xloroplastlar saqlaydi. Qishlab 
chiqqandan keyin madaniy karamboshning uchki kurtagi rivojlanishini 
davom ettirib, uzun gul bandini novdani hosil qiladi. 
Poyalari sukkulent о‘simliklar.
Bularga amerika kaktuslari 
kо‘pgina Afrika sutlamalari misol bо‘ladi, bu о‘simliklarning barglari 
metamorfozlashishi yoki qisqarib ketishi poyasining о‘zgarishiga 
sukkulent bо‘lishiga olib kelgan. Suvli qalin poyasi assimilyatsiya va 
suv jamg‘arish vazifasini bajaradi. Bularning poyasida parenxima 
tо‘qimasi yaxshi rivojlangan, epiderma qalin kutikula bilan qoplangan 
(soleros poyasi, kaktuslar) (109-rasm).
Kо‘pchilik kaktuslarda poyasi yumaloq bо‘lib, barg mutlaqo hosil 
bо‘lmaydi. Yon shoxlari paydo bо‘lgan joylarda bо‘g‘imlar yaxshi 
kо‘rinadi. Brazilyada о‘sadigan Peireskia turkumiga kiruvchi 
kaktuslarning poyasi sukkulent emas yashil barglar hosil qiladi, lekin 
barg qо‘ltig‘idagi kurtaklar, sukkulent kaktuslardagi kabi 
metamorfozlashgan. 
Tikonlar.
Kaktuslarning tikonlari barglarning о‘zgarishidan kelib 
chiqqan. Zirklarning bargi tikonga aylanib shakli о‘zgargan, uning 
qо‘ltig‘ida yaxshi rivojlangan yashil bargli qisqargan novda paydo 
bо‘ladi. 
Yovoyi 
olma, 
noklarning 
qisqargan 
novdalari 
metamorfozlashgan bо‘lib, uchlari о‘tkir tikonga aylangan.
Dо‘lona daraxtining tikon barg qо‘ltig‘ida paydo bо‘lgan shakli 
о‘zgargan yon novdalardir. Gledichiya darxtining tikonlari uyqudagi 
kurtaklardan paydo bо‘lgan (109-rasm). Fillokladi va kladodii – 
(fillon – barg, klados – shox). Bular barglarga о‘xshash poyalardir. Bu 
Ruscus turkumi turlarini novdasini tangachasimon barglarini 
qо‘ltig‘ida yupqa tekis bargsimon fillokladiy rivojlanadi. Fillokladii 
barg qо‘ltig‘idan paydo bо‘lgan novdani eslatadi, lekin barg kabi 
о‘sishi cheklangan bо‘ladi. Fillokladida barglari hech qachon 
uchramaydigan tangacha barglar va tо‘pgullar paydo bо‘ladi.
208

---