G. N. Maxmudova innovatsion iqtisodiyot

 
11.3. Innovasion xatarlarni boshqarish 
Xavf-xatar sharoitida innovatsion loyihani boshqarish jarayoni, agar 
barcha xavf omillari boshqariladigan, boshqarib boʻlmaydigan va qisman 
boshqariladigan guruhlarga ajratib olinsa yanada samarali boʻlishi mumkin. 
Bu tasnif quyidagilarga imkon beradi: 

maqsadli ravishda riskka qarshi muolajalarni qoʻllash, ularning xarajat 
xususiyatlarini hisoblash; 

nazorat qilib boʻlmaydigan omillarni chetlab, nazorat qilinadigan 
omillarga e’tibor qaratish,; 

koʻrib chiqilayotgan barcha xavf omillari maydonining hajmini 
kamaytirish; 

loyiha xavfining boshlangʻich va yakuniy narxlarini aniqlash. 
Boshqarish qobiliyati jihatidan omillarni aniqlash tartibi sifatli 
yondashuvga asoslangan boʻlib, loyiha muhiti elementlarining tuzilishini 
hisobga oladi va har bir loyiha uchun oʻziga xosdir. 
Umumlashtirilgan 
tasniflash 
guruhlarini 
tavsiflash, 
risklarni 
tasniflashning an’anaviy yondashuvlarini hisobga olgan holda amalga 
oshiriladi.
34-rasm. Moliyaviy risklarni boshqarish tamoyillari 
Riskni qabul 
qilishni anglash 
Risklarni 
o’tkazish 
imkoniyati 
Vaqtinchalik 
omil hisobi 
Korxonada 
moliyaviy 
strategiyaning 
hisob-kitobi 
Boshqarishning 
samaradorligi 
Qabul 
qilinganrisklarn
i boshqarish 
Boshqarishning 
mustaqilligi 
Qabul qilingan 
risklarni 
daromadlilik 
darajasi bilan 
solishtirish 
Korxonaning 
moliyaviy 
imkoniyatlari 
bilan taqqoslash 

---

180 
Riskni boshqarish faoliyati quyidagi asosiy yoʻnalishlarni oʻz ichiga 
oladi: 
1.
Identifikatsiya; 
2.
Risklarni baholash; 
3.
Risk boshqaruvida maqsad va instrument tanlash; 
4.
Riskning oldini olish va nazorat qilish; 
5.
Riskni moliyalashtirish; 
6.
Natijalar bahosi. 
Risklarni identifikatsiyalash (sifatiy tahlil) 
Bunda tahlil omillarini, risk koʻrinishlarini, bosqichlarini risk oʻsishi 
mumkin boʻlgan sharoitda aniqlash imkoni paydo boʻladi.
Riskning tahliliy jarayonini rasmiylashtirish uchun turli risk 
matritsalari ishlab chiqilgan. Ularda loyihaviy risklarning koʻrinishlari, 
yechimlari, sohalari va amalga oshirish vaqtlar koʻrsatilgan.
Risklarni baholash (Miqdoriy tahlil) 
Loyihaviy faoliyatda riskni baholash usullari ichida “loyihaning ta’sirchanlik 
tahlili”dan 
foydalaniladi. 
Bunda 
“zararsizlik nuqtasi”ni aniqlash, 
barqarorlikni tekshirish koʻzda tutiladi.
Ta’sirchanlik tahlilida loyihada belgilangan parametrlardan birining 
oʻzgarishi loyiha ta’sirchanligiga qay darajada ta’sir etishini koʻrsatib beradi.
Miqdoriy tahlil usuli adabiyotlarda quyidagicha qayd etilgan: 
-
Stsenariy tahlili; 
-
Hal qilish daraxti; 
-
Monte-Karlo usuli; 
-
Noaniqlikning rasmiy tasviri; 
-
Statistik usul; 
-
Mutaxassis bahosi usuli; 
-
Riskni baholash pallasi; 
-
Opalogiya usuli.
Nazariya va amaliyot risk boshqaruvini quyidagi asosiy guruhlarga 
ajratadi: 
1.
Siqib chiqarish riski; 
2.
Riskning oldini olish va nazorat; 
3.
Risk sugʻurtasi; 
4.
Riskni singdirish. 

---

181 
Loyihaviy faoliyatning quyidagi xususiyatlari mavjud: 
A) ishtirokchilarning koʻpligi; 
B) sezilarli vaqt choʻzilishi; 
V) loyihaviy faoliyatning xarakteri; 
D) xalqaro xarakter. 
Loyihaviy 
moliyalashtirishda 
loyihalarni 
tuzishda 
maxsus 
kompaniyalar ishtirok etadi. Innovatsion loyihani qabul qilishda kutilayotgan 
sof foyda me’yori, qoʻllaniladigan foiz summasi, innovatsion faoliyat turi, 
innovatsion loyiha qiymati, boshqa oʻxshash loyihalarning mavjudligi, 
moliyaviy resurslarning chegaralanganligi va boshqa omillar ishtirok etadi. 
Tadbirkorlik sub’yektlari uchun investitsiyalashning yakuniy natijasi 
uning foydaliligidir. Shuning uchun innovatsion loyihani qabul qilishda 
quyidagi shartlarga amal qilinadi:

Loyihaga kapitalni jalb etishda undan foyda olish moʻljallanadi. 

Kutilayotgan foyda bankda pul saqlashdan olinadigan foizdan koʻra 
koʻproq daromad manbai boʻlishi kerak. 

Innovatsiya rentabelligi inflyatsiyaning oʻsish sur’atidan yuqori 
boʻlsagina loyiha maqbul hisoblanadi.