Fízíka fakulteti Fízíka qáníygelígí

AQSH salıq sisteması hám Ózbekstan Respublikası salıq sistemasınıń salıstırma analizi.
Ózbekstan Respublikası salıq sisteması 2 teksheli:
1. Ulıwma mámleketlik salıqları ;
2. Jergilikli salıqlar hám jıynawlar.
Joqarıda kórgenimizdek AQSH salıq sisteması úsh teksheli, yaǵnıy :
1. Federal salıqları ;
2. Shtat salıqları ;
3. Qala salıqları.
Respublikamız ulıwma mámleketlik salıqlarına tiykarınan turaqlı tusimge iye bolǵan hám byudjedga zárúrli orın tutatuǵın salıqlar baǵıtlanadi. Bularǵa : fizikalıq shaxslar tabısına salıq, yuridikalıq shaxs tabısına salıq, hákisiz salıǵı, QQS, mámleket baji, bajıxana baji hám basqa salıqlar kiredi.
AQSH federal byudjet salıqlarında bolsa tiykarınan tuwrı salıqlar úlesi kóbirek tuwrı keledi.
Eki mámleket ushın uqsawlıq tárepi hár eki byudjetke de zárúrli áhmiyetke iyelik etiw bolǵan salıqlar jóneltiriledi. Ayrıqsha tárepi bolsa Ózbekstan Respublikası salıq sistemasında házirgi kúnde qıysıq salıqlar úlesi kóbirek, usınıń sebepinen qıysıq salıqlar da ulıwma mámleketlik salıqlarında zárúrli áhmiyetke iye, AQSH federal byudjetinde bolsa qıysıq salıqlar derlik joq, sebebi mámleket byudjetinde qıysıq salıqlardıń úlesi kem bolıp AQSH
federal byudjetine fizikalıq shaxslar dáramat salıǵınan keyin ekinshi orında (byudjet degi úlesi boyınsha ) social qamsızlandırıw ajıratılǵan qarjıları hám korporatsiyalar tabısına salıq kiredi.
AQSHda korporatsiya byudjetine salıqlardı federal byudjetten tısqarı shtat salıqları quramına da kiritiledi.
Respublikamız salıq sistemasınıń ekinshi tekshesi jergilikli salıqlar hám jıynawlar bolıp tabıladı.
Jergilikli salıqlar jergilikli húkimetler atqaratuǵın wazıypalarına qaray belgilenip, olarǵa turaqlı jáne tolıq biriktirip berilgen. Jergilikli húkimetler tiykarınan social máselelerdi: mektep, den sawlıqtı saqlaw, mádeniyat, bilimlendiriw, qalalar hám awıllar abadanchiligi sıyaqlı wazıypalardı atqaradı. Jergilikli byudjetin (salıqlardıń ) zárúrli ózgesheligi sonda, olar tek sol aymaqtıń byudjetine túsedi. Basqa byudjetlerge ajıratılǵan qarjılar berilmaydi.
AQSH jergilikli salıqları tiykarınan : social támiynat, jol qurılısı, den sawlıqtı -saqlaw, xalıq tálimi jergilikli salıqlarǵa kiredi. Respublikamız jergilikli salıqlarına bolsa : mal-múlk salıǵı, jer salıǵı, abadanlastırıw jáne social infratuzilmani rawajlandırıw salıǵı, transport qurallarına benzin, dizel janar maysı hám gaz isletganlik ushın salıq kiredi.
Amerika Qospa Shtatlarında qımbatlı qaǵazlar bazarı talay rawajlanǵan jáne bul sistemadan da kútá úlken dáramat alıw múmkinshiligi bar ekenligi sebepli mámleket byudjetine bul operatsiyalardan da belgili muǵdarda salıq tushumlari túsedi.
Respublikamız aymaǵında bolsa kerisinshe, yaǵnıy qımbatlı qaǵazlar bazarı ele tolıq qáliplespegenligi sebepli de salıq tushumlari kem. Respublikamız salıq sistemasında da jáne de bul bazardı rawajlandırıw maqsetinde bul operatsiyalardan, yaǵnıy qımbatlı qaǵazlar operatsiyasınan dáramat alıwshı yuridikalıq shaxslarǵa salıqlardan jeńillik berilgen.
Amerika Qospa Shtatlarında kompaniyalar hám korporatsiyalarning salıq bazasınan ilimiy-izertlewshilik hám tájiriybe-konstruktorlıq jumıslarına ǵárejetler pútkilley, úskenelerdi zamanagóylashtirishga ǵárejetler bólekan shıǵarıp taslanıwı múmkin. Onsha úlken bolmaǵan kompaniyalarǵa, yaǵnıy kishi bizneske arnawlı jeńillikler beriledi.
Mısalı, Amerika Qospa Shtatlarında jıllıq dáramatı 75 mıń dollarǵa shekem bolǵan kompaniyalarǵa jıl dawamında ma`nisi 10 mıń dollarǵa shekem bolǵan (kompaniyalarǵa jıl dawamında ) jańa úskeneni tolıq esaptan shıǵarıw huqıqı beriledi. Kishi biznes ushın Amerikada, sonıń menen birge, payda salıǵı ushın jeńillikli progressiv stavkalar belgilengen.
Respublikamız mısalında kóretuǵın bolsaq, házirgi kúnde jeke isbilermenlik hám kishi biznes ushın júdá áhmiyetke iyelik etiw jumıslar ámelge
asırılıp atır. Olarǵa salıstırǵanda bir qansha kiyim-kensheklikler, jeńillikler berilgen. Salıq salıwdıń ápiwayılastırılgan sisteması engizilgen.
Eki mámlekettiń taǵı bir itibarǵa iyelik etiw bolǵan salıq hám salıqsız tólewlerinen biri bul bajıxana bojlari bolıp tabıladı. Amerika Qospa shtatlarında ekonomika talay rawajlanǵanlıǵı sebepli mámleket ishki bazarı óz islep shıǵarǵan ónimleri menen támiyinlengen. Sol qatarı kirip de jaqsı jolǵa qoyılǵan. Usınıń sebepinen de mámleketke import etiwshi tovarlar ushın bajıxanada rásmiylestiriw ushın bajıxana hám mámleket bojlari salıstırǵanda joqarı emes.
Respublikamızda bolsa islep shıǵarıw ele tolıq rawajlanbaǵanlıǵı sebepli óz ishki bazarındaǵı islep shıǵarılǵan ónimlerdi qorǵaw hám islep shıǵarıwdı jáne de rawajlandırıw maqsetinde shetten kiyatırǵan import tovarlar ushın salıqlar hám bojlar joqarı stavkada qollanıladı. Hákisiz salıǵı (hákisiz markaları ) ónimin eki ese baxaǵa eliriwine alıp keledi.