Fízíka fakulteti Fízíka qáníygelígí

Juwmaqlaw

Men bul óz-betínshe jumısım arqalı O’zbekstan Respublíkasınıń shet mámleketlerdín salıq sísteması ortasındaǵı bír qansha uqsaslıqlar hámde parıqların bilip aldım hám sízlergede keńnen túsíndíríp berdím dep oylayman. Máselen Jáhán salıq sistemasınıń Yaponiya modeli tómendegi tiykarǵı belgileri menen xarakterlenedi:

- finans, salıq, bank, qamsızlandırıw, bajıxana xızmetlerin hám sol sıyaqlı mámleket byudjetin qarjına toldıratuǵın sistemalar Yaponiya Finans ministrligi qadaǵalawı astında esaplanadı ;
- Yaponiyada júdá joqarı dárejede watanparvarlik sezimi, mámleketke, mámleket basqarıw shólkemlerine, ministrliklerge, miynet bólimi pitimin imzolagan kompaniyaǵa, firmaǵa, shólkemge sadıqlıq sezimi bar ekenligi hám nátiyjede kadrlar qo'nimsizligining joq ekenligi, sonday-aq salıq shólkemleri sistemasında da baqlanbaydı ;
- tómenden tap joqarıǵasha bolǵan basqarıw apparatı ortasındaǵı óz-ara munasábetlerde subordinatsiya principine qatań ámel etiliwi bolıp tabıladı. Uzaq keleshek ushın aldınan belgilengen kórsetkishlerdiń dúzilisi.
Mısalı, barıp -barıp salıq tólewshiler hám byudjetten pensiya alıwshılardıń sanınıń asıp ketiw siklini yaponlar esaplab shıqqan bolıp, bunıń nátiyjesinde pensiyaxo'rlar sanınıń asıp ketiwi hám salıq tólewshiler sanınıń azayıp ketiwin anıqlaǵan.
Evropa modeli tómendegi belgileri menen basqa modellerden ajralıp turadı :
- Evropadaǵı mámleketler ortasında ekonomikalıq qosılıwǵa turaqlı umtılıw bar. Sol sebepli olardıń ekonomika daǵı ayırım basqarıw sistemaların kórip shıǵıs bolsaq, olar bir-birine júdá jaqın. Sol sebepten olardıń salıq sisteması jáhán ámeliyatında “Evropasha model” dep júritiledi;
- salıq iskerliginiń unitar formaları ámeldegi bolıp, bularǵa birden-bir ulgiler, jantasıwlar, aytıwlar, salıq deklaratsiyalarınıń formaları, jumıs principlerin kirgiziw múmkin.

ÁDEBÍYATLAR

1. Raximova A., Xojiyev E. Moliya huquqi. Darslik. – T.:TDYI, 2002 y.

2. Ли А. Финансовое право Республики Узбекистан: Учебник. / Отв. ред.: М.Х.Рустамбаев. – Т.: ТГЮИ, 2003 г.
3. Soliq nazariyasi: O’quv qo’llanma / Mual.: Jo’raev A.,Meyliev O., Safarov G’.– T.: Toshkent Moliya instituti, 2004 y.
4. Xvan L.B.Soliq huquqi.-T.Konsauditinform, 2001 г.
5. Карасева М.В, Крохина Ю.А. Финансовое право / Под ред. д.ю.н., проф. М.В.Карасевой – М.: Норма-Инфра – М., 2001 г.
6. Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Общая част. – Алмати: Баспа, 2001 г.
7. Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная част. – Алматы., 2002 г.
8. Соколов А.А. Теория налогов- М. ООО ЮрИнфор. Прессе, 2003 г
9. Крохина Ю.А. Финансовое право: – М.: Норма. 2004 г.
10. Li A.O’zbekiston Respublikasining moliya huquqi. Darslik. / Mas’ul muharrir: M.H.Rustamboev. – T.: TDYI, 2004 y.
11. Chet mamlakatlar soliq tizimi.ToshmurotovT. Soliq Akademiyasi.– 2004 y.
12. Chet mamlakatlar soliq tizimi. Jo’raevA.-T.: TMI, 2005 y.
13. Теория и история налогообложения. Учебное пособие / Тюмен, 2004 г.