Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

10.3. Past haroratli gidrotermal konlar 
Past haroratli gidrotermal konlar gidrotermal eritmalarining xarorati 200
o 
– 
50
o
S gacha pasayshi natijasida yuzaga kelib, bunda bosim ham past bo‘ladi. Bu 
jarayon gidrotermal eritmalari boshlanish davrlarida (yuqorida aytilgandek) baland 
temperatura va bosimdan past temperatura holatiga o‘tguncha sezilarli uzoq masofani 
(6-8 km) bosib, er qobig‘ining ichki qisimlaridan ustki (bosim past) qismlariga etib 
kelguncha sodir bo‘ladi. 
Past temperaturali gidrotermal konlari rivojlangan xududlarida o‘sha konlarni 
hosil qiluvchi (eritmalarini beruvchi) magmatik ona jinslari ko‘pincha uchramaydi. 
CHunki ular konlarga nisbatan ancha chuqurlikda joylashgan bo‘lib, kuzatish 
imkoniyatdan tashqarida bo‘ladi. Bunday sharoitda konlar magmatik ona jinslarining 
ustida yotgan cho‘kindi-metamorfik jinslar (ohaktosh, qumtosh, slanets, effuzivlar va 
ularning aralashib yotgan qatlamlari) ichida joylashadi. 
Past temperaturali gidrotermal jarayon natijasida turli ma’dan va noma’dan 
foydali qazilmalar paydo bo‘ladi. Bularning ichida muhim ahamiyatga ega 
bo‘lganlarni quyidagi minerallar – kinovar (HgS), antimonit (Sb
2
S
2
), realgar (AsS), 

---

58 
auripigment (As
2
S
3
), oltin (Au), kumush (Ag), elektrum (Ag, Au), telluridlar-kalaverit 
(AuTe
2
), silvanit (AuAgTe
4
) va boshqalar tashkil etadi. Noma’dan minerallar safiga 
kvars, karbonatlar, barit, alunit va boshqalar kiradi.Ko‘pchilik past temperaturali 
gidrotermal konlardagi ruda gavdalarining shakli tomir, linza, tabaqasimon bo‘ladi. 
Bu xil konlarda ruda oldi o‘zgarishlaridan seritizatsiya, dolomitizatsiya, baritizatsiya, 
kvarslanish jarayonlari sodir bo‘ladi. 
Polimetall formatsiyasining vakillari Qozog‘istonning Qorotog‘ida (Achisoy, 
Mirgolimsoy), AQSHning Missisipi daryosi atrofida uchraydi. Simob va surma 
formatsiyasiga Donbassdagi Nikitovka, O‘rta Osiyoda Xaydarkon, Qadamjoy, 
Ispaniyadagi Amaden va Xitoydagi bir nechta konlar kiradi. 
Plutonogen-gidrotermal koniga misol tariqasida Qoramazor tog‘idagi 
Kalmoqqir mis-molibden va Markaziy Qizilqumdagi Muruntov oltin konlari bilan 
tanishamiz. 
“Qalmoqqir” mis-molibden konining geologik tuzilishida devon davrining (D
1-
D
2-3
) cho‘kindi vulqon jinslari va ularni o‘rta toshko‘mir davrida yorib chiqqan sienit-
diorit intruziv massivi qatnashadi. Sienitdioritlari o‘z navbatida C
3
-P
1
yoshli 
granodiorit-porfir, sienit-diorit-porfir, aplit, diabaz-porfirit daykalari yoradi (15-rasm).