Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

Metamorfik konlar
metamorfozlashgan konlardan farqli o‘larok avvalgi mavjud 
konlarda emas, balki tog‘ jinslarining metamorfizm jarayonlari natijasida (flyuidlar 
ishtirokida) hosil bo‘lgan. 
Xos turli metamorfik hosilalarga ohaktoshlarning o‘zgarishidan hosil bo‘lgan 
marmar konlari, qumtoshlarning metamorfizmda hosil bo‘lgan kvarsit konlari va gilli 
slanetslarning metamorfizmning quyi pallasida hosil bo‘lgan krovel slanets konlari 
misol bo‘la oladi (21 rasm). 
 
 
21-rasm. Kureysk grafit konining sxematik geologik qirqimi. 
 
SHartli belgilar: 1—yuqori karbon qumtoshlari; 2 — slanets va kvarsitlar;3 — grafitli 
slanetslar; 
4 — 
ko‘mir qatlami bo‘yicha hosil bo‘lgan grafit;5 — karbonat jinslari; 6— 
diabazporfiritlar. 
 
Metomorfik konlarga metamorflanguncha qiymatga ega bo‘lmagan 
metamorflanishi natijasida qimmatli xomashiyolarga aylanishidan xosil bo‘lgan 
konlar kiradi. Bu aksariyat metallmas foydali qazilmalar konlaridan marmar tosh 
kvarsitlar, tom yopish uchun ishlatiladigan siloneplar andaluzit slinit, pionit, yashma, 
grafit, asbest va boshqalar shular jumlasidandir.

---

105 
Ular qayta kiristallanish va moddalarning shu qatlamlarining ichida qayta 
taqsimlanish natijasida hosil bo‘ladi. Ularning hosil bo‘lishida shu qatlamlarning 
o‘zida ajralgan ma’lum miqdordagi uchuvchi birliklarning ham ishtiroki bor. Marmar 
toshlar ohak toshlarning qayta kristallanishidan xosil bo‘ladi. Bunda ular bir oz 
tiniqlanib, chiroyli tusga kiradi, kristallari yiriklashadi. Bunday konlar Qashqadaryo 
vohasida (O‘zbekiston), Ural, Pribaykaliya (Rossiya) va boshqa joylarda tarqalgan.
Kvarsitlar qumtoshlarning yig‘ma kristallanishidan hosil bo‘ladi. Ular issiqqa 
chidamli va obrazivli xossalariga ko‘ra sanoatning ko‘p tarmoqlarida qo‘llaniladi. 
Kvarsit konlari Ural, Donboss, Kareliya va boshqa joylarda mavjud. Tom yopish 
uchun ishlatiladigan uchraydigan slanetslar gil cho‘kindilarning dinamik 
metamorflanishidan hosil bo‘lib, yupqa va mustahkam plitalarga ajraladi. Konlar 
Ural, Qora dengiz sohillariga tarqalgan. 
YAshma kremniyli cho‘kma jinslarining yuqori darajada metamorfiklanishidan 
hosil bo‘lgan chiroyli va pishiq bezaktoshlari siftida ishlatiladi. Konlar Janubiy Ural 
va Oltoyda tarqalgan. Grafit ko‘mirning intruziv massalar kontaktida 
metamorfiklanishdan tashqari regionlar metamorflangan gneys va kristall slanetslar 
bilan birgalikda ham hosil bo‘ladi. Bunda ular tarkibida ko‘pgina organik qoldiqlari 
bo‘lgan cho‘kma jinslar hisobiga hosil bo‘ladi. Slanetsli grafit konlari Ukraina, Ural 
va boshqa joylarning Arxey va Proterozoy davri konlarida uchraydi 
Andaluzit, geyanet, silllimanit, disten kabi krimnezyomga boy minerallar 
qadimgi metomorfik qatlamlarning kristall slenetslar tarkibida juda ko‘p cho‘kma 
kolinitning suvsizlanishi hisobiga hosil bo‘ladi. Ular issiqqa chidamaydi. Qimmat 
xom-ashyo sifatida metallurgiya va sanoatning boshqa juda ko‘p tarmoqlarida 
qo‘llaniladi. Konlari, YArim oral, Buryatiston, YOqutiston, Xindiston va boshqa 
joylarda mavjud. Bulardan tashqari qayg‘oqtosh (korund va boshqalar) granit va titan 
konlari ham uchrab turadi. 

---

106