|
Mas’ul muharrir:
Sh.Usmonov – O‘zbekiston davlat san’at va madaniyat institutining Farg‘ona
mintaqaviy filiali, dotsent
Taqrizchilar:
Sultonali Mannopov - Farg’ona davlat universiteti, professor, O’zbekiston xalq
artisti
Rafiqjon Ahmedov - O‘zbekiston davlat san’at va madaniyat institutining
Farg‘ona mintaqaviy filiali “Xalq ijodiyoti” kafedrasi mudiri.
Ushbu o‘quv qo‘llanma O‘zbekiston davlat san’at va madaniyat institutining
Farg‘ona mintaqaviy filiali ilmiy Kengashining 2020-yil 30-iyundagi 10-sonli qaroriga
asosan chop etildi.
3
Kirish
O’zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin o’zbek xalqi milliy qadriyatlari,
milliy madaniyati o’zining betakror san’ati, mumtoz maqom ashulalari, Xalq og’zaki
ijodi, vaxolangki barcha san’at janrlari qaytadan jonlanib, tiklanib, jaxonga yuz tutdi.
Davlatimiz san’at va adbiyotimiz, teatr san’atimizning rivojlanishi uchun alohida
e’tibor berib, barcha shart sharoitlarni yaratib berdi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “O’zbekiston davlat san’at va madaniyat
institutining Farg’ona mintaqaviy filialini tashkil etish to’g’risida”gi qarorining qabul
qilinishi mamlakatimizda madaniy, ma’naviy taraqqiyotiga davlat miqyosida e’tibor
berilayotganini yana bir yorqin isboti bo’ldi. o’zbekistonda yosh avlodni etuk, bilimli,
saloxiyatli, barkamol qilib voyaga etkazish, vatanimiz kelajagi vorislari uchun barcha
g’amxo’rliklar qilinmoqda.Yoshlarimizning ta’lim olishlari uchun ko’plab
imkoniyatlar mavjud.
Hurmatli kitobxon, ushbu qo’llanma xam bo’lajak ashulachi, qo’shiqchi, Xalq
og’zaki ijodi durdonalari bo’lmish folklor etnografiya yo’nalishi talabalari uchun
mo’ljallangan bo’lib, ularni o’z soxasini mukammal egallashlari uchun xizmat qiladi.
Ushbu qo’llanmadan Folklor etnografiya yo’nalishidagi, folklor yakkaxon
xonandalari, folklor jamoa ijrochiligi mutaxassislari, ya’ni O’zbekiston Davlat san’at
va madaniyat instituti Folklor etnografiya yo’nalishi, Ashula va raqs yo’nalishi, musiqa
va san’at maktablari o’quvchilari, Tumanlar madaniyat va aholi dam olish
maskanlarida tashkil topgan folklor etnografik ansambllar, joylarda faoliyat
ko’rsatayotgan to’garaklar foydalanishlari mumkin. Ushbu qo’llanmada barcha
jarayonlar milliylik ruxi bilan uyg’unlashgan bo’lib, talabalar, o’quvchilar, umuman
san’at yo’lini tanlagan yoshlar uchun birinchi ilk qadamida nimalarga e’tibor berish
kerakligini, ya’ni ovoz shakllantirish, nafas olish mashqlari, ovoz sozlanishi, ovoz
chiqarish uslublari, unli va undosh tovushlar, so’z, matnlar talaffuzi, sahna madaniyati
kabi bilimlarni o’z ichiga olgan. O’zbek Xalqining musiqa boyliklarini to’plash va
o’rganish, uni yosh kelajak avlodlarimizga o’rgatish, ustoz shogird an’analarini izchil
davom ettirish xozirgi kunda muxim va dolzarb vazifalarimizdan biridir.Ushbu musiqa
4
va san’at boyliklaridan ijodiy foydalanish uchun ularni har tomonlama chuqur va
mukammal o’rganish lozim.
Tarixiy yodgorliklar, ko’xna yozma asarlar, arxeologik qazilmalar, o’zbek Xalq
og’zaki ijodini, milliy san’atimizni juda qadimiyligidan dalolat beradi. Har bir san’at
janrining boshlanishi, ibtidosi Xalq og’zaki ijodi maxsulidir. Demak san’atimizning
eng qadimiy manbalari Folklor shunoslik Xalq og’zaki ijodi, ya’ni folklor qo’shiqlar,
allalar, yallalar, mehnat va marosim qo’shiqlari, maqollar, matallar, ertak, afsona, mif,
asotir, rivoyatlar, doston, o’lanlar asosida tarkib topgan, bunga misol tariqasida
qadimgi davr folklori, marosim folklori, bolalar folklori, Xalq lirikasi, folklor va
yozma adabiyot, o’zbek xalqining epik janrlari tizimi, Xalq dostonchiligi, dostonchilik
maktablari, ularni epik an’analari, turkiy Xalqlar folklorini o’zaro aloqalari, og’zaki
teatr va Xalq tomosha san’ati, og’zaki, an’anaviy Xalq qo’shiqlari, musiqalari, barcha
voha va hududlarga xos raqs san’atlarini alohida tilga olishimiz mumkin.
Qadim qadim zamonlardan folklor asarlari namunalarini laparchilar, o’lanchilar,
askiyachi va qiziqchilar, qo’g’irchoqbozlar, roviylar, maddox va ertakchilar, baxshilar,
dostonchilar, qo’shnochlar Xalq o’rtasida ijro etishgan va targ’ib qilishgan.
Ushbu ijrochilar asrlar davomida Xalq og’zaki ijodini rivojlantirgan va
mukkammal xolatga keltirgan desak mubolag’a bo’lmaydi.Folklor atamasining o’zi
nima ushbu atama qanday ma’noni anglatadi degan savol tug’iladi.
Bu savolga javob shunday.Folklor atamasini birinchi bor 1803-1885 yillarda
yashab o’tgan ingliz olimi Vilyam Toms o’zining “THE FOJKLORE” maqolasida izoh
berib o’tgan. Ya’ni “FOJK”-bu Xalq, JORE-bilim, donishmandlik ma’nosini anglatadi.
Demak,
“FOLKJORE”- Xalq donoligi, Xalq donishmandligidir. O’zbek
folklorshunoslari va olimlari yillar davomida Xalq og’zaki ijodiga oid bir necha yuzlab
asarlarni bizga yozib qoldirganlar.Bulardan G’ozi olim Yunusov, Xodi Zarif, Abdulla
Alaviy, Yunus Rajabiylar qadimgi Xalq og’zaki ijodi namunalari, folklor asarlar,
qo’shiq laparlarni, ko’plab asarlarni jamlab kitoblar, risolalar, qo’llanmalar shaklida
nashr ettirganlar.O’zbek folklor asarlari, Xalq og’zaki ijodi namunalarini, to’plab,
milliy urf odatlar va udumlarni o’ziga xos uslublarini o’zining ko’plab asarlari,
risolalari, qo’llanma va maqolalarida keng yoritgan folklorshunos olima Muzayyana
5
Alaviya juda ko’plab ijodiy ishlarni amalga oshirgan.U barcha hududlarga borib o’sha
joyning og’zaki ijodi namunalari, qo’shiq, kuy, laparlari, marosim qo’shiqlari, o’lan,
yor- yorlari, afsona, rivoyat, ertaklari, joylardagi baxshilar, doston ijrochilaridan Xalq
dostonlari va termalarini yozib olgan. Olimaning “O’zbek Xalq qo’shiqlari” (1955),
“Yangi qo’shiqlar” (1959), “O’zbek folkloridan namunalar” (1955),” Oq olma qizil
olma” (1979),” Xalq qo’shiqlari” (1983) va yana ko’plab asarlari fikrimizning yaqqol
dalilidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
