Folklor jamoa ijrochiligi

Buxoro viloyati o’ziga xos xalq og’zaki ijodi uslublari 
Ko’xna va qadimiy, tarixiy vohalardan biri Buxoro viloyati o’zining bebaxo 
moddiy yodgorliklari bilangina emas,balki ma’naviy olami,nafis betakror san’ati bilan 
xam mashxurdir. Insonga olam, olam shodlik, quvonch baxsh etuvchi, yaxshilik, 
ezgulik urug’larini sochuvchi, inson qalbini larzaga soluvchi, ruxiga o’zgacha ta’sir 
etuvchi, mumtoz musiqa merosimiz “Shashmaqom”i, adabiyot she’riyati, folklor 
etnografiyasi, xalq og’zaki ijodi namunalari, betakror go’zal raqslari bilan o’ziga 

---

41 
maftun etadi. Buxoro san’ati moddiy boyliklari – yu ma’naviy boyliklari, o’zining ilk 
poydevoridan boshlab, do’st birodarlik asosiga qurilgan,qon – qarindoshlik g’oyalari 
bilan yo’g’irilgan. Buxoro viloyati o’ziga xos xalq og’zaki ijodi uslublaridagi qadimiy 
kuy qo’shiqlari, raqslari, folklor ijodi namunalari, urf – odat,udumlari o’ziga xos 
aloxida o’rni bor. 
Buxoroda faoliyat ko’rsatayotgan folklor etnografik xalq ansambllari. 
1. ”Moxi sitora folklor etnografik xalq ansambli. Buxoro shahar madaniyat va 
aholi dam olish markazida. 
2.”Nozanin “ folklor etnografik xalq ansambli. Buxoro shahar madaniyat va aholi 
dam olish markazida. 
3.”Mardona “ folklor etnografik xalq ansambli. Vobkent tumani madaniyat va 
aholi dam olish markazida. 
4.”Afshona “ folklor etnografik xalq ansambli. Peshku tumani madaniyat va aholi 
dam olish markazida. 
5.”Qasri Orifon“ folklor etnografik xalq ansambli. Kogon tumani madaniyat va 
aholi dam olish markazida. 
6.”Mirishkor“ folklor etnografik xalq ansambli. Peshku tumani madaniyat va 
aholi dam olish markazida. 
7.”Mavji Buxoro“ folklor etnografik xalq ansambli. Buxoro tumani madaniyat va 
aholi dam olish markazida. 
Xurmatli kitobxon xozir biz siz bilan fikrimizni Buxoro viloyatida eng ko’zga 
ko’ringan folklor etnografik xalq ansambllardan biri.”Moxi sitora folklor etnografik 
xalq ansamblining ijodiy faoliyati bilan davom ettiramiz. Ansambl xalq ijodining 
o’ziga xos jozibasi–yu, ma’naviy kamolotini, zamonga xamnafasligi-yu nafosatini 
tarannum etib kelayotgan jamoalardan biridir. Jamoaning shuxrat qozonishida Tamara 
Toshboyeva, folklorshunos olima Saodat Yo’ldoshevalarning beqiyos xizmatlari, 
mehnatlari bor. Ansambl repurtuaridagi 200 - dan ortiq xalq qo’shiq va raqslari Buxoro 
san’ati uslubining o’z xolatida, o’z jozibasi bilan saqlanganligi sezilib turadi. Jamoada 
ijod qilib kelayotgan iste’dodli san’atkorlar Xusan Kozimov, Fozil Sharipov, 
Bog’dagul To’rayeva, Olim Bozorov, Manzura Kenjayeva, Shafoat Jumayeva, Alloma 

---

42 
Ro’ziyeva, Muazzam Sa’dullayeva, Gulnora To’laganova ijro etgan “Moxi Buxoro “, 
“nog’ora”, “Qayroq”, “ Zang”, “Yor omad”, “ Uf dilam”, “ Chorzarb”, “ Orzu”, “ 
Murg’ak”, “Jon Xasanjon”, “Ko’zlarim senda mudom”, “Begimjon”, “ Sebak”, “ 
Jamalagi tillo qizgina”, “Sumalak” kabi qo’shiq va raqslarida Buxoroning o’tmishi, urf 
odatlari, xalq og’zaki ijodi namunalarini madx etadi.
Buxoro folklor etnografik xalq ansambllari o’ziga xos yo’nalish va uslubga 
egadir. Ularni Buxorocha zardo’zi ko’ylaklari, choponlari, do’ppilar, etik 
maxsilarigacha xalqimizning boy madaniy merosi va ma’naviy dunyosini ko’z 
oldimizga keltiradi. Jamoalarda “Mavrigixon”, ya’ni “Shavod”, “Sarxona”, 
“Miyonxona”, “Gardon”, “Chorzarb”ni o’z ichiga olgan termalar, ular repertuarlaridan 
o’rin olgan. “Mavrigi “ asosan buxoro vohasiga xos bo’lib, asrlar davomida, qadim 
qadimdan ijro etib kelingan xalq og’zaki ijodining boy namunasidir. U qo’shiq va 
raqslardan tashkil topgan go’zal oxanglar majmuasi bo’lib, Buxoro ijro maxorati, ijro 
uslubi, ijro hususiyatlarini nomoyon etadi. “Mavrigi” iborasining ma’nosi nima degan 
savolga javob quyidagicha, “ Mavrigi” iborasi Buxoroga Xurosonning har joylaridan 
ko’chib kelgan,ayniqsa Mavriylik Eroniylarga taaluqli bo’lgan “ Mavriy” so’zidan 
kelib chiqqan.(Mavriy bu Turkmanistonni Mari shaxridir). 
Eroniylar musiqiy ijodiyoti Buxoroliklar orasida keng tarqalib, mahalliy 
madaniyat, udum, urf odat, san’ati ta’sirida birmuncha o’zgarishlarga sabab bo’lgan. 
Natijada Buxoro musiqiy folklorida yangi musiqiy oqim “Mavrigi ” yaratildi. Ushbu 
oqim aloxida turkum sifatida
Asrlar, yillar davomida, ustoz san’atkorlar ijrochilik maktabida sayqallanib, 
mukammallashgan holda bizning davrimizga etib kelgan. Xozirda ushbu yo’nalishda 
bir necha jamoalar, ko’plab san’atkorlar faoliyat ko’rsatib kelmoqda. 
Buxoro “Mavrigi” 19 -20 – asrlarda rivojlangan qadimiy xalq qo’shiqlaridan 
iborat bo’lib asosan doira jo’rligida ijro etiladi. U “Shaxd” – Boshlanishi, “Taraqqiyot” 
- rivojlanishi, “Pirovard ” tugun kabi qismlardan iborat bo’ladi. Qismdan qismga o’tish 
esa o’zaro zanjir sifatida bir biriga bog’lanadi. “Shaxd” ijro etiladigan qo’shiqlar iungli 
nola bilan boshlanadi va erkin usulda kuylanadi. Bu qo’shiqlar o’zining ichki 
maqomiga ega bo’lib, guyo bir kichik asar yoki kichik bir dostondek bo’ladi.Bunda 

---

43 
lirik va dramatik janrlar uyg’unligi namoyish etiladi. “Shaxd” ila ruxiy kamolotga 
erishishga imkoniyat yaratiladi. Qo’shiqlarni avval, mungli, oxista, so’ng biroz 
ko’tarinki rux baxsh etishi, yanada o’ynoqi, sho’xroq kuylanishi ruxiy parvozga 
boshlaydi, elitadi. Taraqqiyot – bu davr, badiiy kompozisiyaning bir ko’rinishi bo’lib, 
unda rang barang ruxiy xolatlar almashinib, ijroda ko’tarinkilik, shiddat kasb etadi. Bu 
qo’shiqlar tizimi qisqa bo’lib ichki va tashqi maqomi jixatidan xilma xildir.U inson 
qalbini zavqlantirib,ruxiy poklikka chorlaydi., “Pirovard” – ushbu yakuniy davr badiiy 
ijroni eng yuqori avjidir, bunda insonni ruxiy olami kuylanadi. Olami sag’ir (inson) 
ruxiy xolati, olami kabir (koinot) uzra sayoxat qilib o’zaro uyg’unlikka erishadi. Qalb 
ko’zi ochilib iloxiy ishq jozibasi paydo bo’ladi. 
Folklor ijrochisi Oliyaxon Xasanova jamoa dasturiga Buxoroning o’ziga xos 
raqslari, qo’shiq kuylari, urf odat, udum, marosimlarini kiritib uni jamoa 
qatnashchilariga sidqidildan o’rgatgan. “Kelin salom”, “Kuyov salom”, “Xinabandon”, 
“Yor yorlar”, beshik to’yi, muchal to’yi jamoa a’zolari tomonidan maxorat bilan ijro 
etilgan. Ularning ijrolari, uslublari sof va qadimiyligidan darak beradi. Buxoroning 
kuy, qo’shiq, raqslari, o’ziga xos milliy kiyim kechaklari, ramziy, ya’ni ikki tilli, 
o’zbek va tojikchada o’z ifodasini topadi, o’zgacha fayz beradi. Buxoro vohasidagi 
barcha folklor etnografik xalq ansambllar repertuari hoh o’zbekcha bo’lsin, hoh 
tojikcha bo’lsin, ijrolar har ikki xalqning o’tmish xayoti manzaralari, tarixi, barcha xalq 
og’zaki ijodi namunalari, o’tgan zamon dard alami, tashvish, nadomatlarini ifoda 
etganini, uyg’unlashtirganini xis etamiz. Ayni paytda bu kuy qo’shiq raqslarda va 
barcha sahnaviy ko’rinishlarda bugungi farovon turmush tarovati, istiqlolimizning 
istiqboli, jozibasi, baxtli hayotimiz tarannum etilayotganini guvoximiz. Buxoro folklor 
ijro uslubi, barcha repertuarlari xalqchilligi milliyligi bilan boshqa hududlardan ajralib 
turadi. 
O’zbekistonda uzoq o’tmishdan, moziydan, uzoq va yaqin tariximizdan 
so’zlovchi, eslatuvchi juda ko’p shaharlarimiz, joylardagi obidalar, osori atiqalar, urf 
odat, udum va o’ziga xos marosimlarimiz bor. Ana shunday tarixiy shaharlardan biri 
go’zal va betakror Samarqand shaxridir. “Samarqand ro’yi zamin ast” iborasi naqadar 
to’g’ri ekanligiga yana bir bora ishonch hosil qilamiz. Samarqand viloyati san’ati, ijodi, 

---

44 
adabiy muxiti, xalq og’zaki ijodi, mumtoz musiqa merosi o’zining betakror namunalari 
bilan uzoq o’tmish, moziydan bevosita habar beradi. Samarqand vohasi xalq og’zaki 
ijodi juda ko’p jixatlari bilan Buxoro yo’nalishiga o’ta yaqinligidan dalolat beradi. 
Samarqand viloyatida xam o’ziga xos folklor ijro uslubi, kuy, qo’shiq, raqslari,, urf 
odat, udum, marosimlari bor. 
Samarqand viloyatida faoliyat ko’rsatayotgan folklor etnografik xalq ansambllari. 
1.“Beshqarsak” “ folklor etnografik xalq ansambli. Urgut tumani madaniyat va 
aholi dam olish markazida. 
2. “Sarbozi” folklor etnografik xalq ansambli. Kattaqo’rg’on tumani madaniyat 
va aholi dam olish markazida. 
3. “Chavqi” folklor etnografik xalq ansambli. Bulung’ur tumani madaniyat va 
aholi dam olish markazida. 
Xozirda o’z faoliyatini olib borayotgan. “Chavqi” folklor etnografik xalq 
ansambli repertuarlari turlichadir. “Chavqi”o’ziga xos etnofolklor xodisasi bo’lib, turfa 
laparlar, raqslar, qo’shiq va o’yinlarni o’z ichiga olgan. 
Chavqi kechqurun o’tkaziladigan o’yinlardir. Sunnat to’ylarda, sayillarda ushbu 
o’yin ko’rsatilgan. Kech qorong’i tushganda, kunduzi tayyorlangan o’tinlar taxlab 
yoqilib, gulxan atrofidi mexmonlar o’tirishadi. Laparchi, qo’shiqchi, o’yinchi, 
qarsakbozlar o’z san’atlarini namoyish etadilar. Buni boshqa marosimlardan farqi 
musiqa asboblari jo’rligisiz ijro etiladi. Qo’shiq ritmini ishtirokchilar qarsagi boshqarib 
usul berib turadi. Boshlanishida bir qarsak, o’yin davomida qarsaklar soni ortib 
boraveradi. Ushbu marosim vohaga xos marosimlardan biridir. Bunda qadimiy 
laparlar, qo’shiqlar, o’lanlar, aytishuvlar, raqslar, turli turfa milliy o’yinlar ijro etilgan. 
Bu marosimlar xozirgi sunnat to’ylarida o’tkazalayotgan “Bazm”larga bir 
jixatidan o’xshab ketadi. Usha joydagi yoshi ulug’, keksa otaxonlardan “Chavqi” bu 
nima deb so’ralganda “Chavqi” bu gulxan, olov deb javob berganlar. 
Ushbu ansambl ijrosidagi asarlarni 6- guruxga bo’lib o’rganish mumkin 
1.
Laparlar turkumidagi o’yinlar. 
2.
Beshqarsak turkumidagi o’yinlar. 
3.
Qo’shqarsak turkumidagi o’yinlar. 

---

45 
4.
Yakkaqarsak turkumidagi o’yinlar. 
5.
Xalq qo’shiqlari ijrochiligi turkumidagi o’yinlar. 
6.
Dutor jo’rligidagi ijro turkumidagi o’yinlar. 
Lapar turkumidagi o’yinlarni laparchii o’zi qo’shiq so’zi, mazmuniga mos qilib 
bajarib borgan. Jamoa esa naqoratiga qarsak bilan qo’shilib jo’r bo’lgan. 
Lapar turkumidagi o’yinlarga “Chamanda gul”, “Gullola”, “Gul shaydo”, “Yorim 
uyg’onsin”, “Chamannoringdan”, kabi qo’shiq va laparlar kirgan. 
Beshqarsak turkumidagi o’yinlar xazil mutoyibaga xos qo’shiq, lapar, o’lanlar 
bo’lgan. Qo’shiqlar harakat va raqs uyg’unligida asar ma’nosini ochib beradi. 
Qarsak ritmni boshqarib turuvchi vazifasini bajaradi.
Qo’shqarsak turkumidagi o’yinlarni qo’shiqchi boshqarib boradi, jamoa qarsak 
bilan naqoratiga jo’r bo’ladi. Bunga “Hoy bola bola”, “Tarallixo”, “Gul qaychi”, “Hay 
yor yor”, “Zebomxon” kabi qo’shiq va o’yinlar kiradi. 
Yakkaqarsak turkumidagi o’yinlar bir hil ritmda ijro etiladi.“La’libadaxshon”, 
“Mayda mayda”, “Olmacha”, “Yakdona”, “Taralli yalli”, “Kichkina bola” kabi 
o’yinlar kiradi. 
Chavqi qarsakda ijro etilgan keyinchalik dutor va qo’biz unga jo’r bo’lgan. Unga 
“O’ynasin”, “Gulyor”, “Beshqarsak”, “Yodingda tursin”, “Vax vax to’ram”kabi kuy 
va qo’shiqlarni misol tariqasida keltirishimiz mumkin. 
Xalq qo’shiqlari ijrochiligi turkumidagi o’yinlar va dutor jo’rligidagi o’yinlarda 
xam shu tariqa barcha o’yinlar jamoa bo’lib ijro etiladi.. Samarqand viloyati san’ativa 
ijodida milliylik aks etib turadi. O’ziga xos repertuarlari, kiyimlari, to’n, do’ppi, 
belbog’, maxsi, etiklarigacha tomoshabin e’tiborini tortadi. 
Samarqandda bir necha buyuk ustoz san’atimiz darg’alari yashab ijod etganlar. 
Shashmoqom, O’zbek xalq qo’shiqlari mohir ijrochisi, sozanda, bir necha mumtoz 
ashulalar bastakori Hoji Abdulaziz Abdurasulov nomini aloxida xurmat va extirom 
bilan tilga olamiz(1854 - 1936). Ustoz yoshligidan san’at va musiqa, qo’shiq, ashula 
ilmini chuqur o’zlashtirgan. U xofiz, tanburchi, ijrochi, sozanda bo’lishi bilan birga 
mumtoz musiqa merosimiz xazinasidan o’rin olgan bir necha ashula va qo’shiqlarni 
bastakori edi.” Guluzorim”. Navoiy g’azali, “Ushshoq” Navoiy g’azali, “Samarqand 

---

46 
ushshog’i” Zebuniso g’azali, “Bozirgoni” Fazliy g’azaliga Vola muxammasi, 
“Beboqcha” Fuzuliy G’azaliga Amiriy muxammasi, “Abduraxmonbegi” Muqimiy, 
“Ko’zlaring” Muqimiy nomli ashulalarni sevib tinglamagan inson topilmasa kerak. Biz 
biroz mumtoz musiqa merosimiz xaqida tushuncha berib o’tdik. 
Samarqand vohasida xam barcha asarlar o’zbek va tojik tillarida ijro etilgani ikki 
xalq o’rtasidagi o’zaro do’stlik, birodarlik qavm qarindoshlik rishtalari bir biriga 
mustaxamligidan dalolat beradi. 
Samarqandda xalq og’zaki ijodi, folklor etnografiya rivojlangandir. Ushbu voha 
san’ati, uslubi, barcha yo’nalishlarini chuqur va mukammal o’rganib uni yosh, kelajak 
avlodlarimizga sof, asl holida etkazish barchamizni oldimizda turgan muxim va 
dolzarb vazifalarimizdan biridir.